P
Pacifismo.
P. estas aro de la ideoj, kiuj „anstataŭigas militon per juĝo por la
solvo de la malkonsentoj internaciaj.“
Estas nature, ke E de komenco trovis
multajn rilatojn kun P. Precipe, ĉar Z mem estis ekstrema pacifisto.
Ankaŭ en preskaŭ ĉiuj naciaj prop. broŝuroj de la unuaj
adeptoj sin trovas pacifistaj rimarkoj. Sed Gaston Moch estis la unua, kiu
sisteme uzis E-n por servi al P.
6 apr. 1905 en Paris li preparis fondiĝon
de Int. Societo E-ista por la Paco en ĉeesto de 16 personoj, kaj oni
decidis fondi ankaŭ revuon monatan „Espero Pacifista“. Dum la 1-a UK en
Boulogne-sur-Mer, 1905, Moch aranĝis kunvenon de la societo; ĉeestis
39 membroj el 12 nacioj. La int. kongresoj de E, precipe la unua, estis
manifestacioj pacifistaj. Ankaŭ la apudkongresaj paroladoj de urbestroj de
Folkestone, Dover, kaj Calais estis E-istaj pacifistaj deklaracioj.
Dume la „Espero Pacifista“ aperis. La
unua n-ro, jul. 1905, havis 64 paĝojn, - bele presitajn, riĉenhavajn.
Ĝis fino de aŭg. la revuo havis 124 abonantojn. 21 sept. 1905 okazis
la unua ĝenerala kongreso de la societo dum la 14-a Universala Kongreso
de la Paco en Luzern. Moch fariĝis prez., Schneeberger sekr., Z honora
prez. La samurba Kongreso de Paco sin okupis ankaŭ pri E.
Jam en 1889 la 1-a Kongreso de Paco
(Paris) esprimis principan deziron por la akcepto de „interkonsentita lingvo“
kaj elektis studontan komitaton. Ĉar ĝi ne donis vivsignon, la 6-a
Kongreso en Budapest, 1896, elektis novan. La 7-a Kongreso en Hamburg, 1897,
sin okupis pri du raportoj; la unua pledis por la latina lingvo, la dua raporto
(de Moch) aprobita de la plimulto de la komitato, laŭdegis E-n, sed oni
trovis, ke la demando ankoraŭ ne estas matura ĉe la pacifistoj kaj
tial oni nur rekomendis komparan studon inter E kaj Latino. En Luzern, 1905,
Moch proponis, ke la kongreso konsilu al la pacaj societoj, interkorespondi
per E, ke la jarlibro montru la societojn kapablajn korespondi per E, ktp., sed
oni prokrastis la decidon.
En 1906 la Societo E por Paco jam havis
295 membrojn el 22 landoj. Kun grandaj oferoj ĝi eldonis sep verkojn de
„Libraro Pacifisma“, jarlibron ktp.
Ankaŭ dum la dua UK en
Genève, 1906, kiel dum la sekvantaj oni aranĝis pacifistan fakan
kunvenon, sed la dua ĝenerala kunveno okazis dum la Pacifista Kongreso en
Milano. Tiam kiel ankaŭ en la sekvantaj jaroj Moch povis konstati, ke
estis pli da pacifistoj inter la E-istoj ol E-istoj inter la pacifistoj.
Notinde estas la telegramo de Nobel-premiita E-isto A. H. Fried, kiu kiel ĵurnalisto
partoprenis la packonferencon en Haag kaj sendis al la UK en Cambridge la
jenan tekston: „El la falsa Pac-Konferenco mi salutas la veran
Pac-Konferencon“. La 16-a packongreso en München fine alportis sukceson de E.
La kongreso esprimis la deziron, ke E estu instruata en la lernejoj kiel int.
helpa lingvo kaj komisiis la Int. Oficejon de Paco, konigi tiun deziron al la
registaroj. Krom tio la kongreso decidis, ke ekde la proksima kunsidaro E
povas esti uzata en kunsidoj.
Estis por longa tempo la lasta triumfo
de E-pacifista movado. La gazeto post kvarjara daŭro ne plu aperis, la
societo mortis. Kaŭzoj estis, ke post 1908 la tuta mondo fariĝis militema,
ne plu kredis al ebleco de pacifista solvo de int. konfliktoj. La unua
E-istoj estis preskaŭ ĉiuj pacifistoj. Nun aperis en naciaj prop.
gazetoj eĉ preskaŭ ŝovinistaj artikoloj. Ankaŭ la lingvaj
disputoj en 1908/9 malutilis al la afero, eĉ Moch forlasis E-n, kaj mem la
batalo por la plej taŭga organiza formo absorbis la fortojn de la
E-istoj.
Z mem daŭrigis sian pacifistan
agadon, publikigis sian „Deklaracion pri Homaranismo“. Por vivi al la
pacifistaj ideoj de tiu ĉi deklaracio! Li eĉ formetis sian oficialan
rolon en la aferoj de E.
Ke dum la mondmilito la armiloj de la
spirito silentadis, estas kompreneble. UEA tiam uzis E-n por tre dankindaj
homamaj celoj, helpo al malfeliĉaj viktimoj, pero de korespondaĵoj,
ktp., sed agado en senco pacifista estis ne nur vana sed eĉ danĝera.
Eĉ puran lingvan propagandon ŝovinistoj malhelpis per kalumnio de
„defetismo“. La mondmilito ne nur sufokis ĉian pacifistan propagandon,
sed la registaroj, kiuj ĝis nun ne ŝatis kaj tial ne subtenis E-n,
nun ekuzis ĝin, por „informi“ la neŭtralan eksterlandon. Precipe Germanujo
tiel agis.
Sed tuj post la milito sin montris, ke
la E-istoj kiel unuaj sin retrovis en pacifista spirito. Iliaj kongresoj (Haag
kaj Praha), estis la unuaj, en kiuj la „malamikaj“ nacioj kune kunlaboris.
Estis fondita en 1923 „Universala E Pacifista Ligo“, unua prez Julia Isbrücker,
la nuna Einar Dahl). Dum la antaŭkongreso en Wien 31 jul. 1929, la Ligo
aranĝis manifestacion en la granda salono de Kobenzl, kiun patoprenis 400
kongresnoj. Oni decidis ĉiujare daŭrigi dum la UK tiujn
manifestaciojn, sed tio restis nur decido, kaj grava E pacifista movado momente
ne ekzistas; decidoj de diversaj societoj kaj kongresoj, artikoloj kaj broŝuroj
ne multe ŝanĝas tiun ĉi situacion. Nur la „Konferenco por Paco
en Praha“, 1927, estis iom grava vivsigno de la ideo. Ankaŭ ĝi
pruvis, ke la ideo inter E-istoj vivas kaj okaze reaktiviĝos. Kaj signo
de evoluo: ankaŭ inter la E-istoj oni nun pli bone komprenas, ke la
pacifista problemo estas nur parte lingva problemo, sed ĉefe problemo rasa
kaj ekonomia.
O. SIMON.
Packness
(paknes) Martin, dano, eldonisto. Nask. 3 febr. 1839 en Vejle, mortis 24 majo
1914 en V. Multe vojaĝis, restis kelkan tempon en Kaplando. En sia naskiĝurbo
faris viglan verkadon kaj eldonadon de E literaturo kaj 21 jan. 1909 fondis E-klubon.
Paco-Libereco.
Int. organizo lab. E-ista (poste nomita Liberiga Stelo) fondita en 1906. (v.
Laborista movado.)
BRUIN.
Padfield
(padfild) Wilfrid Walwyn, anglo, inĝ. Nask. 15 jul. 1878. Kelkajn jarojn
LK. Fondis ES en Ipswich, 1905. Trad.: „Por Arbitracio“ de Carnegie. Verkis
artikolojn kaj lingvajn notojn por „Scienca Revuo“, „Socia Revuo“ k. a.
Page
(pejĝ) William Main, brito, solicitoro en la supera kortumo de Skotlando,
vickonsulo de Ĉeĥoslovakujo en orienta Skotlando. Nask. 8 okt. 1869
en London. E-isto de 1905. Sekr. de Edinburgh ES 1906-14, prez. 1914-15,
1920-21. Red. de „E Monthly“, 1914-19 kaj de „The British E-ist“ 1920. Aŭtoro
de „Pitman‘s Commercial E“, 1919. Prez. de Skota EF, 1927. Prez. de UK en
Edinburgh. Konsilanto de ICK, 1923-26, vicprez. de BEA. Ĉefkunlaboranto de
la Enciklopedio.
Paĝoj
el la Flandra Literaturo. Kolektitaj kaj tradukitaj de Seynaeve kaj
Melckebeke. 1904, 136 p.
Pähn
(peĥn) Elisabet, estonino, eksinstruistino, Cseh-instr. gvidinta multajn
kursojn en Estonujo, Svedlando, Danujo, Francujo, Nederlando, Hispanujo.
Pais (pajŝ) Alcebiades, brazilano,
d-ro, prof. de angla lingvo kaj dir. de gimnazio en Sergipano. Mortis 20 jul.
1927. Fond. kaj unua prez. de EK de Aracaju. Pere de lia klopodado la ŝtata
registaro de Sergipe dekretis leĝon favoran al E. Dum lia vivo la E-movado
estis tre vigla en tiu ŝtato.
Palaco
de Danĝero. Romano de Mabel
Wagnalls, trad. el la angla Payson.
1926, 206 p. Bonkvalita, pordistra rakonto pri Madame Pompadour, reĝa
favoratino.
Palestino.
Unua ES estas fondita en Jerusalem, 1908, de d-ro E. Schmitz, dir. de germana
hospitalo, la dua en 1914 ĉe la tombo de Jesuo, de pastro Gabriel. En
Betlehem prop-is en 1914 pastro Marius Rosi. En 1924 venis el Ameriko al
Jerusalem Amiel, kiu kun Aavkin, jam kelkajn jarojn loĝinta tie, laboris
per gazetartikoloj, paroladoj, kursoj. De kelkaj jaroj Pinhas Laĥovicki,
arkitekto, prenis la movadon en siajn manojn, klopodas akiri subtenon de
oficialaj faktoroj, aranĝas kursojn; liaj kunlaborantoj: f-ino Rotenberg
kaj Benjamin. Unua E-lernolibro por hebreoj aperis en 1888, tiu por araboj en
1907. EG kaj UEA del. en Jerusalem kaj Telaviv. En 1924 en Telaviv aperis la
gazeto „Hebrea E-isto“.
P. LAĤOVICKI.
Pallieter.
De Timmermans, el la flandra trad. Jan van Schoor, 1933, 192 p. „Ĝia
fabelomaterialo estas minimuma. Sukoriĉa lingvo kaj realista fantazio. La
stilo kaj lingvo de la traduko estas tre bonaj.“ (Totsche, „Bibl. Gazeto“,
1933, p: 43.)
Palsberg
Martin Petersen, dano fervojista oficisto. Nask. 3 marto 1892 en Odense. E-isto
de 1917, prez. de la EG en Aarhus de 1929. Red. „Dansk E Blad“ en 1928,
vicprez. de CDEL de 1928. Publikaj paroladoj, kursoj, gazetartikoloj.
Paneŭropo.
Movado, kiu celas unuigon de ŝtatoj de Eŭropo kiel ŝtatligo kaj
doganunuiĝo por la intereso de la eŭropaj paco, libereco kaj ekonomio.
La ĉefa iniciatinto de la movado estas grafo Richard Coudenhove-Kalergi,
kiu en 1923 eldonis sian unuan broŝuron pri P. La P-movado volas atingi
sian celon „per kreo de nova publika opinio, per konvinkigo kaj entuziasmigo de
l‘ eŭropaj gvidantoj kaj popoloj por la eŭropa ideo; per amasmovado,
kiu kreskante instigos la partiojn, organizojn kaj registarojn en senco de eŭropa
unuiĝo.“ La int. organizo estas: P-Unio, (en Wien), kiu en 1926 aranĝis
sian unuan kongreson. P-Unio havas sekciojn en multaj landoj. La programo de
P. diras pri la multlingveco de Eŭropo: „Svisujo donas la plej vivan
pruvon, ke anoj de tri plej grandaj nacioj de l' eŭropa kontinento povas
kune vivi pace, libere kaj egalrajte kiel politika-ekonomia komuneco, ke do la
multlingveco ne estas nevenkebla malhelpo por P.“ Laŭ Coudenhove-Kalergi
E-n oni intencos nur tiam akcepti kiel oficialan lingvon de P. se amasoj
postulos tion (El parolado en Budapest, 6 majo 1930). Inter la E-istoj P.
havas tre multajn adeptojn. Plej fervora batalanto por P. estis d-ro Edmund
Sós, kiu faris por la ideo vastan propagandon, aperigis multajn artikolojn
precipe en HDE. Li fondis E-Sekcion de la P-Unio, tradukis E-en la P manifeston
kaj eldonigis la 16 paĝan broŝuron „Kion volas P-Unio?“ en ĉ.
10.000 e-roj. Dum la UK en Budapest, Oxford kaj Kraków (1929-31) okazis
fakkunvenoj, el kiuj tiu en Budapest estis tre sukcesa manifestacio, ĉeestis
preskaŭ 300 personoj; aranĝinto estis L. Kökeny. Estas notindaj
ankoraŭ; memorando de la „E-anara Fajro“ en Barcelona (okt. 1930) al la
hispana ministro por eksteraj aferoj por adopto de E ĉe starigo de la Eŭropa
Konfederacio, kelkaj artikoloj de G. Waringhien, kaj kiel pionira verkaĵo
la broŝuro de V. Zielmski „Eŭropo unuigita“ en E kaj franca lingvoj,
1921, Konstantinopolo (Komp. UŝE.)
Paolet
A. en St. Vito al Tagliamento fondis sian eldonejon jam en 1913. Dum la milito
la presejo estis plene detruata kaj multaj eldonaĵoj malaperis. Paolet
eldonis de 1913 ĝis 1929 la gazeton Itala E-Revuo, post la milito eldonis
multajn lernolibrojn, vortarojn por italoj kaj kvanton da literaturaj libroj,
inter ili la Historio de Kristo de Papini. La 17 verkoj de ĝi eldonitaj
valoras ĉ. 27,- svfr.
Paragvajo,
Suda Ameriko. Mankas informoj, kiuj kaj kiam estis tie pioniroj de E. En 1927
estas fondita E Ligo, kiun estris Miguel Chera, Antonio B. Sole, Jorge Ritter
kaj Nestor R. Manzor, tamen la Dietterle-statistiko en 1928 trovis E-istojn
nur en Asuncion. En 1933 ne estis UEA-del. en P.
I. ŜIRJAEV.
Parencrimo.
v. Rimo.
Paris.
Ĉefurbo de Francujo; 2.891,020 loĝantoj (Granda-P. 5.100,000 l.) La
Biblioteko de la Komerca Ĉambro, 16 rue de Chateaubriand, enhavas la
E-bibliotekon de la estinta Centra Oficejo. Antaŭmilite P. estis kvazaŭ
la centro de la E-ista agado, kie agadis Bourlet, Cart, Sebert k. a., aperis
la Revuo kaj Lingvo int., funkciis la Centra Oficejo. - La LO-a UK estus
devinta okazi en P., de 2 aŭg. 1914, sed pro la militeksplodo ĝi ne
okazis; aliĝis 3739 anoj el 50 landoj. 24-a UK 30 jul. - 6 aŭg.
1932; 1618 kongresanoj el 36 landoj; nuligo de la Helsinki-kontrakto. - Int. E
katolikaj kongresoj, la 1-a en 1910 (fondo de IKUE , la 10-a en 1925 (la unua
E-a prediko en la ,Notre Dame“).
Parizaj
paroladoj de Abdul Baha. Trad. Lidja
Zamenhof, 1932, 103 p. „Ili pli sisteme komentas la 11 ĉefregulojn de
la instruo de Baha' u'llah. Ne bezone akcenti pri la klara stilo de l'
traduko.“ (G. S. ,E', 1931, p : 166)
Parkurbo
Esperauto. Plano de E-a urbo, kiu celis esti la centro de la tuta E-a
movado. En 1912 estis fondita aparta ligo por efektivigi la urbon je 13 km de
München. Oni faris grandan loterion, kolektis monon ankaŭ de E-istoj.
Fine la mono pereis, la plano fiaskis.
Parnasa
Gvidlibro“ aŭ Kiel fariĝi Poeto. Aŭtoroj: Kalocsay kaj Waringhien. 1932, 176 p. Enhavo: Skizo de E-a Metriko; Arto
Poetika; E-a Rimaro kun ĉiuj vortoj de la Plena Vortaro, sen la tro
teknikaj, kun 600 neologismaj vortoj kaj 500 propraj vortoj; Poezia Fakvortaro.
Paroladvojaĝoj.
La unuaj veraj paroladvojaĝoj per E okazis en la antaŭmilitaj
jaroj. La plej notinda estis tiu de I. H. Krestanov, A. Pitlík, E. Privat kaj
Parrish. La lastnomita ricevis komision de la Komerca Ĉambro en Los
Angeles travojaĝi Eŭropon kaj diskonigi ĉie per E-paroladoj kaj
lumbildoj la belaĵojn de Usono. Ankaŭ la plimulto de la paroladvojaĝoj
post la milito, okazintaj ĉefe post 1930), havis similajn celojn: la
diskonigon de la koncerna lando. La plej gravaj estis la ripetitaj vojaĝoj
de H. Steiner en pluraj landoj por Aŭstrujo. Por la la sama lando faris
propagandon R. Frey kaj R. Èech. Pri la najbara Hungarujo faris vojaĝojn
kun paroladoj d-ro J. Lukacs, kaj d-ro S. Puskas, J Baghy, d-ro F. Szilagyi kaj
T. Czitrom. Por Rumanujo faris similajn servojn T. Morariu. Pro la ekzotikeco
de la temo ĝuis apartan popularecon la prelegoj de la hindo L. Sinha, de
la negro K. Ajayi kaj de la javano M. Raden. La plej grava vojaĝo per kaj
por E estis tiu de J. Scherer, entreprenita per helpo de ICK en la tuta mondo.
Kulturan celon: propagandon por la E-a libro havis la paroladvojaĝoj de
V. Bleier, ĉefe en Nederlando. Apartan kategorion formas la t. n.
mondvojaĝantoj, inter kiuj troviĝas ankaŭ almozpetantoj kaj
aliaj malfeliĉuloj pro la krizaj tempoj. Detalojn v. en la biografioj de
la nomitaj personoj.
Parolanta
filmo. v. Sonfilmo.
Parrish
(pariŝ), Donald Evans, usonano, fabrikisto. Nask. 20 dec. 1889 en Milford
(Iowa). E-isto de 1908. Reprezentante Komercan Ĉambron de Los Angeles vojaĝis
en 25 diversaj landoj, 1911-12, reklamante tiun urbon per E-paroladoj.
Organizinto de UK en San Francisco, 1915. Nacia sekr. de UEA de 1929.
Parvus
Piscis, ps. de L. Halka (v.)
Pasivaj
participoj. -ata signifas agon daŭran,
do ankoraŭ nefinitan; -ita
signifas agon ne plu daŭran, do pretan aŭ finiĝintan; -ota signifas agon intencatan. Ekz:
letero skribata: letero, kiun oni ankoraŭ skribas, ne finis; letero
skribita: letero, kiun oni jam skribis, letero preta; letero skribota: letero,
kiun oni intencas skribi.
Kiel Waringhien montris, la verbojn oni
povas dividi en tri grupojn:
1.
verboj de daŭro kaj rezulto. Ĉe
ili -ata signifas daŭron, -ita signifas pretecon de ago. Ekz:
domo, konstruata: domo, kiun oni konstruas; domo konstruita: domo, kies konstruon
oni finis, kiu estas preta.
2.
verboj de daŭro, sen posta rezulto.
Ĉe ili -ata signifas, ke la ago ĝuste
tiam okazas, -ita signifas, ke jam ĉesis.
Ekz: mono havata: mono, kiun oni havas; mono havita: mono, kiun oni havis,
sed ne havas plu.
3.
Verboj de rezulto, kun momenta daŭro.
Ĉe ili -ita signifas, ke la ago
okazis kaj estigis certan staton; -ata
signifas ripeton, ĉar ago momenta povas daŭri nur per ripetado.
Se la participoj estas ligitaj kun esti, la afero estas la sama.
l. Ĉe verboj de ago kaj rezulto -ata, -ita, aŭ -ota
signas, ĉu temas pri daŭro, preteco, aŭ intenco de ago estas,
estis, estos signas, ĉu la daŭro, preteco, aŭ intenco estas nuntempa,
pasinta aŭ futura. Ekz:
La domo estas, estis, estos konstruata:
okazas, okazis, okazos konstruado.
La domo estas, estis, estos konstruita:
la domo estas, estis, estos preta.
La domo estas, estis, estos konstruota:
estas, estis, estos intenco pri la konstruo de l' domo.
2. Ĉe verboj de daŭro, ĝuste ĉar temas ĉiam
nur pri daŭro, estas uzata tiam nur -ata.
Esti signas, iu la daŭro estas
nuntempa, aŭ ĉesis, aŭ sekvos. Ekz.:
Li estas,
estis, estos konata: oni lin konas, konis, konos.
Por signi antaŭtempecon
(pluskvamperfekto), oni uzas la vorton antaŭe.
Ekz: Antaŭe li estis amata de ŝi, sed tiam ŝi ne amis lin plu.
3. Ĉe verboj de rezulto -ita signas, ke momenta ago okazis kaj etektivigis rezulton: -ata signas, ke momenta ago ripetiĝas.
La helpverbo signas, ĉu la konstato de tiu rezulto, aŭ la ripetado de
la ago estas nuntempa, pasinta, aŭ futura. Ekz:
La ŝlosilo estas, estis, estos
perdita: oni konstatas, konstatis, konstatos la perditecon de la ŝlosilo.
La popolo estas, estis, estos mortigata:
oni mortigadas, mortigadis, mortigados la popolon.
Kiel ni vidas, en la unua okazo estas
akcentita la rezulto, en la dua la daŭro (ripeto) de l' ago. Ĉar la
ripeton oni signas per -ad, oni
povas kontroli ĉe la rezultverboj (kaj ankaŭ ĉe la verboj de daŭro
kaj rezulto) la ĝustecon de l' uzata participo per tio, oni transformas la
pasivan frazon en aktivan kaj al la verbo oni gluas la sufikson -ad. Se tio ne
donas kontraŭsencon, oni uzu -ata, se jes, oni uzu -ita. Ekz.: „La letero
estis skribita jam hieraŭ“ estas ĝusta, ĉar „skribadis“ aliigus
la sencon, signante nur agon, ne pretecon. „La domo estis konstruita dum du
monatoj“ estas malĝusta, ĉar „konstruadis“ ĉi tie taŭgas,
do oni devas meti „konstruata“. „La ŝlosilo estis perdata“ ne taŭgas,
ĉar oni ne perdadis, sed simple perdis la ŝlosilon, do oni devas meti
„perdita“. „Mia tempo estis perdata per bagatelaj aferoj“ taŭgas, ĉar
mi perdadis mian tempon.
Sola escepto estas, kiam la supra
kontrolo ne estas farebla; nome kiam oni parolas ĝuste kaj akcente pri tiu
momento, en kiu la momenta ago okazis. Sed tiaokaze oni ĉiam trovas en la
frazo la esprimojn „ĝuste tiam“ aŭ „en la momento“, aŭ aliajn
similajn vortojn, kiuj signas daŭron tiel mallongan, kian bezonas la
efektiviĝo de l' respektiva momenta ago.
Literaturo.
Kalocsay: Lingvo, Stilo, Formo, 1931. Lingva Kritiko (HDE), 1933 Artikoloj de
Teo Jung, Waringhien, Engholm, Padfield, Correiro Porto Neto, Kalocsay.
KALOCSAY.
Patai
Samu, hungaro, d-ro, kuracisto, „registara ĉefkonsilanto“ Nask. en 1850.
Partoprenas la movadon de 1912, estis vicprez. de HES; nun estas la hon. prez.
Paroladoj por E, (1. Heroldo, 1930, n-roj l. kaj 7.)
Patroj
kaj Filoj. De Turgenev, el la
rusa trad. Kabe, 1909; l5 p. „Ĝi
estas pentraĵo de la vivo mem, kiun oni travivas kune kun la aŭtoro.
Vere E-a stilo.“ („La Revuo“: 1910 p: 574.) „Tro rapide tradukita, ĝi nur
pale reproduktas la originalon.“ (BIL, p: 375.)
Patsuris
E. Stavro, greko, juristo. Nask. 1909 en Athen. De 1927 gvidas kurson en
HEA-ejo kaj en gimnazio. De 1934 ĉefdel. de UEA.
Patzelt
(pacelt) Julius, germano, horloĝisto kaj fortepiana agordisto. Nask. 9
majo 1857 en Gross-Schonau (Germ.), mortis 17 jan. 1927 en Obergrund (Ĉeĥosl.).
Pioniro en Aŭstrio-Hungarujo, vera apostolo en norda Bohemujo.
Korespondis kun Z. Fondis multajn grupojn kaj gvidis konstante kursojn. Eldoninto
de l' gazeto: „La migranto“ kaj de pluraj E-lerniloj. Sur lian tombon GEL
starigis monumenton.
Paŭlo
Debenham. Romano, originale de Luyken,
1912, 228 p. Cenzure malpermesita en la cara Ruslando (BIL). „L. vivigas
personojn de diversaj landoj. La stilo estas agrabla la intrigo, bone
kondukita, malvolviĝas, premante ĉiam la leganton.“ („La Revuo“,
VII-a vol., p: 190.)
Paŭlo
kaj Virginio. De Bernardin de Saint
Pierre, el la franca trad. Hodler,
1905, 116 p. „Ĉiuj paĝoj, kiujn ni povis legi, ŝajnas al ni
bone tradukitaj kaj pro tio ni opinias, ke ni povas rekomendi tiun ĉi
tradukon de verko por tiel diri klasika.“ („L E-iste“, 1906, p: 38.)
Pavlov
Petr Aleksandroviĉ, ruso, estro de meteorologiaj stacioj de ĉina
orienta fervojo 1902-30. Nask. okt. 1871 en Rjazana gubernio apud Moskva.
E-isto de 1912. UEA-del 1924; faras bonan akcepton al japanaj E-istoj
vizitintaj Ĥarbin kaj vekas en ili intereson por mondvojaĝo per E.
Verkis du met. raportojn en rusa lingvo kaj E, 1929; kaj E-R vortaron de meteorologio
kaj klimatologio, 1934.
Payson
(pejson) Edward Saxfon, usonano, fabrikisto. Nask. 26 sept. 1842 en Groton
(Mass.), mortis 22 sept. 1932. Opera kantisto en siaj pli junaj jaroj,
fabrikisto de pianoj de 1882, prez. de pianofabrika kompanio de 1906. E-isto
de 1910, prez. de EANA 1918-21, poste honora prez. Tradukinto de „La Akrobato
de Nia Sinjorino“; „Blanche“ de Schubin; „La Rozujo Ĉiumiljara“, „Miserere“,
„La Palaco de Danĝero“, ĉiuj tri de Wagnalls; „Thais“ de France;
„Mimi“ de Giesy; „La Karto Mistera“ de Moffet; „Luno de Izrael“ de Haggard;
kaj aliaj. Originale verkis „Juneco kaj Amo“ kiam 87-jara.
Pázmány
(pázmánj) Zoltán, d-ro, hungaro, univ. prof. de la roma juro en Pécs. Nask. 26
marto 1869 en Esztergom-Szentgyörgymezö. Prelegis, verkis kelkajn artikolojn
pri kaj en E, estis prez. de HES dum 1925-28. Lia prop. broŝuro aperis en
1911.
Peckover
(pekover) Priscilla Hannah, anglino. Nask. 27 okt. 1833 en Wisbech (Cambs.),
mortis 8 sept. 1931 en W. Kvakerino. Ĝismorte subtenis multajn bonfarajn
movadojn. Eistiĝis en 1906. Grandparte al la financa helpo de ŝi kaj
de ŝia fratino Algerina ni ŝuldas la eldonon de la Biblio en E kaj
de diversaj Bibliaj kaj aliaj E-eldonaĵoj.
PED:
Pola E-Delegitaro, la gvida institucio de E en Polujo.
Pedagogia
valoro de E. La E-a gramatiko havas tri ĉefajn ecojn: simplon,
mallongon kaj logikecon.
Pro la logikeco ĝi estas facite lernebla
ankaŭ por malpli talentaj infanoj, kiuj multokaze bezonas nur solan
sukceson (kaj tion ja donas al ili la
studado de E) por ke la ambicio vekiĝu en ili: tiel ili kapabliĝas
venki ankaŭ la malpli facilajn taskojn. Kaj la pli talentaj - ĉiu
infano, kaj eĉ plenaĝulo posedas konsiderindan emon je ĝeneraligo
- post fino de Ekurso ne povas jam imagi la timigan malfacilon de aliaj
fremdlingvoj.
Tamen ne nur simpla, sed ankaŭ
mallonga estas la E-a gramatiko. Tiu fakto ne nur plifaciligas sed ankaŭ
mallongigas la instruadon. En E fariĝis preskaŭ superfluaj ĉiuj
„direktaj metodoj por infanoj“. (La bonega Ĉe-metodo ja havas
tute alian celon; dum sessemajna instruado de plenaĝuloj oni ja ne
intencas akiri pedagogiajn valorojn!)
La strikta logiko de la gramatiko
postulas fortan atenton, konsciencajn analizadon de l' gepatra lingvo kaj sintezadon
de la tiel ricevitaj rezultoj en E. Nenie tiom forte, kiom en E la infano povas
sperti, ke kun fidinda kono de gramatiko la enlingva konstruado fariĝas
facila kunmetado de la frazelementoj - sento kies posedo estas nepra kondiĉo
de sukceso pri lingvaj studoj. La mirinda orientiĝopovo en la gepatra
lingvo kaj la kutimiĝo al logika pensmaniero estas ankoraŭ
menciindaj el la sennombraj avantaĝoj de tiu eco de l' E-a gramatiko.
La E-a gramatiko ankaŭ kiel tuto
havas siajn gravegajn kaj atentindajn valorojn pedagogiajn. La senekzempla
solstara lingvistika pragenio de Z kreis en la strukturo de E la plej mirindan
verkon, kies interna formo, nesuperebla belo impresas senpete la koron, kie ĝi
- pro manko de pli profundaj antaŭstudoj (kaj tio estas la kazo ĉe
infanoj) - devas eviti la menson.
La E-a gramatiko estas feliĉe
internacia. Z senmanke rekonis ke la eŭropaj lingvoj havas komunecon nur
konceptrilate. Tiel li plene sukcesis eviti la pseŭdointernaciecon de
multaj mondlingvoprojektoj (kaj precipe de Ido), krome donacis al sia verko
malpreterindan pedagogian valoron: la infano (kaj ĉefe, se li estas ano
de nacio, kies lingvo ne apartenas al Eŭropo) ekkonas la eŭropajn
lingvokonceptojn, sen fiksiĝi al formoj ajne ne uzeblaj. Ĉiterene ni
havas ankaŭ praktikajn pruvaĵojn: la rezultojn de la eksperimentoj
faritaj en la unuagrada episkopa lernejo de Auckland en la jaroj 1922-24. Oni
komencis instrui 76 lernantojn E-e kaj 76 france. Post jaro ankaŭ la
instruitaj antaŭe E-e lernantoj komencis la studadon de la franca lingvo.
Post paso de nova jaro evidentiĝis, ke ili superis en la franca tiujn,
kiuj oknpiĝis dum du jaroj nur pri ĝi.
La dua pilastro de E estas la vortfarado.
Ĝi baziĝas sur la principoj de sufiĉo kaj neceso. La sufiĉo
postulas ordemon kaj atenton, plue la konsciencan alproprigon de la afiksoj
kaj de la eblo de kunmeto. Infanoj - kiuj sekve de sia aĝo postulas ankoraŭ
komprenemon - volonte faros ĉi tiun malgrandan laborplion por ke ili
kapabliĝu je preciza sinesprimo. Kaj la teorio de neceso gravas ankoraŭ
pli. Ĝi dekutimigas la infanojn pri pleonasmemo, kiu ja estas tiel ofta
malsano inter ili. Lernanto, kiu posedas la vorton „ŝipestro“ (kies sampreciza
esprimo postulas en ajna eŭropa lingvo 2-4 vortojn) ne sentos iun ajn
entuziasmon spertante tro longajn germanan terurvortojn. La trakompreno de
teorio de la vortfarado - kaj tio nepre okazas, se ne alie, en la praktiko -
postulas certan intelekton. Se tia ne ekzistas, ĝi evoluigas ĝin al
si. Ĉu dubeble ke ankaŭ tio reprezentas konsiderindan pedagogian
valoron?
La vortaro prezentas sian plej bonan
flankon en la internacieco. La infano, kiu lernis E-n, ne ridindiĝos
dumdebate, intermiksante prareligion kun privilegio. Kaj denove videblas la
konstanta avantaĝo: la fakto ke la vortaro enhavas 38-82 %-ojn el la
respektivaj eŭropaj lingvoj (statistiko kompilita de kontraŭ-E-isto!)
garantias pri tio ke E estas bona elementara lernejo por studontoj de fremdlingvoj.
La reguleco de la E-a vortaro
alkutimigas severan ordemon. En ĝi ne ekzistas „mots Mackenseniques“
(Idiom neutral) kaj tio malebligas ĉiun rapsodian saltadon kaj senzorgan
aplikadon de ajnaj elfingre suĉitaj internaciaĵoj“. Do la vortaro havas grandan parton en la intelektevoluiga
efiko de instruado de E.
Tamen ni ankoraŭ ne elĉerpis
la menciindaĵojn. Ekzistas ecoj, efikoj, kiuj ne estas alkalkuleblaj al
tiuj de la tri ĉefaj partoj (gramatiko, vort-farado, vortaro) sed
karakterizas la tutan lingvon mem.
La unua estas la stilo. La deviga simplo
kaj kompreneblo refrapas ankaŭ en la gepatra stilo de la instruato. Ofte
okazas, ke lernanto, kies nacilingva stilo estis ŝoke neĝuebla,
fininte siajn E-ajn studojn: sian
gepatran stilon plibonigis.
Pere de E la infano ekposedas
internacian lingvon. Li sentas sin, kvazaŭ la obstinaj baroj reale
dissaltus ĉirkaŭ li, li spiras pli libere, eksentas ke li apartenas
al la Mondo kaj ricevas mensan horizonton antaŭe neimageble larĝan.
Li korespondas: liaj geografiaj, etnografiaj, lingvistikaj, ktp. konoj
plinombriĝas kaj profundiĝas. Por li Francujo ne plu estas rozkolora
makulo sur la geografikarto, sed vivanta, vera lando, en kiu vivas samaj homoj,
kiel li, kun kiuj li havas senfine multajn komunajn pensojn, sentojn,
konceptojn. Kaj tiel li sukcesas atingi pli noblan mondpercepton, la veraj pacifismo
kaj interfratiĝemo ekregas lian koron, imunaj ja je belaj frazoj: sed tiom
pli sinceraj kaj protundradikaj.
Kompilita ĉefe laŭ artikolo de
J. MIHALIK
Pehrsson
(persson) Rudolf, svedo, inĝ., komercisto. Nask. 5 majo 1895 en Uppsala.
Estis sekr. (1913-17), poste estrarano de SEF (ĝis 1930). Kunlaboranto,
poste sekr. de Eldona Societo E. Fondinto kaj komence red. de „La Espero“.
Pejzaĝoj
en Aŭstrio. Eldonis la ministerio por fervojaj aferoj, Wien. 1913,
120 p. Luksa libro pri la antaŭmilita Aŭstrujo kun multaj ilustraĵoj.
Peko
de Kain. Novelo originale de Ŝirjaev, 1932, 35 p. La aŭtoro
kontraŭstariĝas la sorton de militrifuzinto kaj batalanto, glorigas
la unuan kaj prezentas per koloraj penikstrekoj la teruron, kiu atingis la
duan. (Laŭ L. M. 1932)
Pehier
(peltje) Emile franco, katolika pastro. Nask 17 sept. 1870 en Villandry (apud
Tours), mortis 17 febr. 1909. Unue prof. de angla lingvo; poste pro
malbonfarto, malgraŭ sia spirita valoro, restis dum preskaŭ la tuta
vivo pastro de malgrava paroĥo Sainte-Radegonde (apud Tours). Pioniro de
E ĉe la katolikoj. E-iĝis en 1901. Senlace li laboris por konvinki
la katolikojn, ke ili uzu tiun armilon por defendi sian religion. Jam en 1903
aperis, sub la nomo de societo „Espero Katolika“, E-lingva aldono al L' Aube,
franca revueto. Tiu societo ricevis aprobon de la ĉefepiskopo René
François. En okt. 1903 Espero Katolika fariĝis okpaĝa gazeto. En
1905, dum la unua kongreso, Peltier diris la unuan E-istan meson, sed ne povis
prediki en E, pro malpermeso de la tiea episkopo. Tamen, ne ĉesiginte
sian klopodon, li ricevis dum la dua kongreso, pere de Monsinjoro Giambene,
leteron el Romo, esprimantan „Papan Plaĉon“, kaj komunikantan „Lian
Apostolan Benon“. Tuj sekvis permeso por prediko, kiu okazis la 2 sept. 1906 en
la preĝejo S. François. La granda intereso, kiun havis por E Pio X, estis
plej grava kuraĝigo kaj naskis pionirojn por la Katolika E-a movado. Li
prizorgis diversajn eldonaĵojn: „Kolekto de Espero“, nome: „Katolika preĝaron“;
„Imitado de Jesuo-Kristo“ (unua libro); broŝuroj de katolika propagando.
„Elementa Kurso de E“, 1907. Traduko de Boissaries: „Lando de Mirakloj“,
1908.
L. BASTIEN.
Per
Balono al la Poluso. La ekspedicio de Andrée, Strindberg kaj Fraenkel en
1897. Aperis samtempe en 10 lingvoj, inter ili en E, 1930. El la sveda trad.
Engholm, kontrolis Nylen. 411 p. 115 bildoj. Verkita sur la bazo de la notaĵoj
de la scienculoj-martiroj, trovitaj 33 jarojn post ilia morto sur la Blanka
Insulo en 1930.
Peri
Antonio, italo, supera militmarista oficiro, postmilite teknika direktoro.
Nask. en Arezzo, mortis 17 majo 1930 en La Spezia. „Ĉiam sprita,
senceremonia, lojalega, li devigis al simpatio kaj amemo ĉiujn, kiuj lin
iom konis.“ Oni nomis lin: „la komandanto.“ Dum la itala-turka milito en 1911,
sur la kroz-ŝipoj ĉe la Libia bordo, lernis E-n. Lia influa helpo
ebligis la starigon kaj rapidan kreskon de la EG en La Spezia, kaj la organizon
de publikaj paroladoj kaj kursoj, kiujn li mem gvidis. Estis del. de UEA kaj
plenumis diversajn gravajn servojn. Verkis ampleksan radio-vortaron en E (kun
Orengo) granda parto restis en manuskripto. De 1926 estis estrarano de la
IEF.
Perloj
el la Oriento. Trad. K. Ossaka. 1921, 38 p. Versaj kaj prozaj tradukoj el
la japanaj kaj ĉinaj klasikaj verkoj. Bona lingvo.
Perogordo
José, hispano, artileria generalo, eksmilitista aviadisto. Prez. de la EG en
Madrid. Prop. agado.
Perrenoud
(pernu) William, sviso, d-ro de sciencoj, mezlerneja instr. en Cernier. Nask.
30 marto 1898 en Le Locle. Filologo kaj naturscienculo. Laboris en 1919-20 en
la centra Oficejo de UEA en Bern. En 1922 estis en. sekr. de la Ped. Konferenco
pri E en Genève. De 1925 kunlaboranto de IALA. Oficiala E-tradukisto ĉe
la 3-a Kongreso de Univ. Federacio de Ped. Asocioj en Genève en 1929.
Verkoj en manuskripto.
Persujo,
Azio. La unuaj pioniroj estis (laŭ UEA-Jarlibro 1928) M. Abesgus, (rusa
bankoficisto) en Teheran, 1901, E. Rebrik en Recht kaj A. Ter Hovhanisians en
Tabriz. En 1910 la ĵurnalo „Begar“ presis artikolojn pri E. Nur en 1911,
kiam Abdul Baha, la ĉefo de la bahaismo, proklamis, ke ĉiu ano de la
movado devas lerni E-n, aperis en la lando intereso al la lingvo kaj komenciĝis
ĝia propagando. En 1912 en Tabriz oni aranĝis E-kurson kaj ĉiusemajnajn
kunvenojn, gazeto „Karadag“ en 1913 parolis ofte pri E. En 1913 E-istoj en
Tabriz intencis eldoni prop. gazeton sed la registaro ĝustatempe komprenis
la „danĝeron“ kaj anstataŭ permesi la gazeton la urbestro eldonis
cirkuler-anoncon, kiu malpermesis eĉ legadon de „malutilaj“ gazetoj. Tiutempe
E-istoj jam estis en la urboj Tabriz, Teheran, Reŝt, Gulfa, Urmia, Meŝediser,
Koĉan, Ardebil, kaj Sovuĉbulag. En 1914 E-n energie propis en
Teheran la bahaano Princo Bahmen Sidani kaj Resser, rusa bankoficisto. Ili
laboris dise, longe nenion sciante pri la laboro unu de la alia, nur en 1916,
konatiĝinte, ili agadis kune. Ŝidani tiam havis 10 E-istajn
instruistojn en la urbo kaj 100 gelernantojn. De tiam la movado ĉiam
altiris novajn batatantojn. En 1925 fondiĝis grupoj en Sultanabad (Vaghinak
Sarkisjan kaj Reza Tahert gvidis kursojn) kaj en Tabriz (Ati Akber Nemseĉi).
Laŭ la Dietterle-statistiko en 1928 E-istoj estis en 8 lokoj de la
lando. Laŭ ICK-raporto en 1930 Darjus-Nemseĉi (Tabriz) „faris
eksterordinaran oferon per aperigo de la persa ŝlosilo en 6.000 e-roj“. En
1933 UEA-del. troviĝas en Espahan, Recht, Sultanabad, Tabriz kaj Teheran.
E-lerniloj en persa lingvo aperis de Ŝidani (1915, 16 p., 1923 112 p.),
Tabatadi Seid Shafi (1920, 64 p.) kaj lernolibro trad. de Becker kaj
Grosjean-Maupin (1927, 194 p.)
I. ŜIRJAEV.
Peruo,
Suda Ameriko. E estis enportita el Francujo en 1901: La unua pioniro kaj
fervora prop-isto de E en Suda Ameriko estis d-ro Fr. Villareal (v.), kiu ekde
1901 laboris por E per multaj artikoloj en „Revista de Clencias“, kiun li
redaktis kaj „El Comercio“ la plej malnova perua gazeto. Samjare li verkis kaj
eldonis la unuan lernolibron de E por hispanoj kaj en 1903 fondis en Lima
Societon por prop. de E; ekeldonis E-H gazeton „Antaŭen E-istoj!“ (longe
kaj regule aperintan). La societo estis malfermita solene en ĉeesto de
multaj pedagogoj kaj studentoj, kiuj scivole-rigardis modestan E-ekspozicion,
(aranĝitan de la „strangulo“ profesoro), kiu konsistis el 22 maldikaj
verkoj pri kaj en E, 8 jarkolektoj de E-gazetoj, 60 leteroj 340 poŝtkarto
en albumoj, ricevitaj el 25 landoj. Poste, en 1903, estis aranĝataj kursoj
en la urboj Chiclayo, Arequipa kaj Humachuco. En Huaraz oni aranĝis
E-kursojn en 1906 en Societo „Evolucion juvenil“. Daŭrigintoj kaj helpantoj
de Viltareal estis en 1905 pastro D. Cerna en Jesus kaj Em. Fetzet, direktoro
de la nacia kolego en Arequipa. En 1906 laŭ la interveno de la deputitoj
Nunez del Areo kaj Malaga Santolatta la parlamento donis subvencion al la
E-Societo. Samjare oni komencis instrui E-n en la Komerca lernejo de Lima. Dum
la pluaj jaroj la E-movado apenaŭ vegetis. En 1928 laŭ la
Dietterle-statistiko ekzistis nur tri izolaj E-istoj en Lima. Laŭ raporto
de ICK en 1927 fondiĝis denove ES en la lando, sed ĝi „pro trompa
interveno de izolita idisto ne povis bone disvolviĝi.“ I. ŜIRJAEV.
Per
Voĉo Plena. Revoluciaj poemoj de V. Majakovskij, el la rusa trad
Rublov, Nekrasov, Hohlov kaj Sutkovoj. 1930, 71 p. „Supermodernaj poeziaĵoj.
Mi komprenis ilian sencon nur post kelkfoja tralegado.“ (Butin, HDE 1931, n-ro
5.)
Petaloj.
Versaĵoj originalaj de Cz. Kozlowski.
1912, 28 p. „La ĉefa tono: melankolio. La ritmo estas konforma al la
enhavo: ne gaje sonanta, sed iom griza, neregule interrompata“. (S. Obr.,
„Ondo de E“, 1913, p: 118)
Petiau
(petio) Henri, belgo, komerca dir. en Gent. Ĝen. sekr. de BLE, komitatano
de UEA. Multajn jarojn estis prez. de K. R.
Petit
(pöti) Pierre, franco, redaktoro pri ŝipkonstruado. Nask. 18 jul. 1904 en
Reims. E-iĝis en 1919 Sekr. de EG en Rosny-sous-Bois (1920-22), de la
Federacio de la Pariza Regiono (1922-24, de SFPE (1923-24), adm. de SFPE
(1924-29), helpsekr. (1924-29), konstanta sekr. (de 1929), vicdel. de SFPE en
KR (1932), kaj sekr. de la Plenpova Komitato pri reorganizo de la neŭtrala
E-a movado (1932-33). Laboris ĉefe pri la reorganizo de la Federacio de
la Pariza Regiono (1921-22), kaj de SFPE (1922-24). Mirinde agema propagandisto
per paroladoj ktp, kaj organizanto. Al li SFPE dankas multajn el siaj progresoj
dum la dek lastaj jaroj. Publikigis rakonton pri vojaĝo en Italujo (en la
„Tribune E-iste“).
Petkov
Simeon, bulgaro, advokato, publicisto. Nask. en 1886 en Silistra (nun en
Rumanujo), loĝas en Sofia. Ekagis por E jam en 1906. En 1906 red. „Unua Paĝo“,
en 1907 „B. E-isto“. Prez. de BEA de 1912 ĝis 1920.
Petrjaevskij
P. P., ruso, kapitano. Prop-isto en Saratov en 1894-1903, kiam en la urbo la
E-movado preskaŭ tute mortis. La malfacilaĵojn ilustras, ke loka
gazeto („Saratovskij Listok“, 1901) rifuzis enpresi eĉ pagitan anoncon
pri E. Malgraŭ tio li varbis E-istojn. En 1904 partoprenis en la japana
milito, pri kiu liaj impresoj aperis en „La Revuo“, 1908, n-roj 6-18. Ŝ.
Petro.
Kursa lernolibro por laboristoj. 5-a eld 1932, 112 p. „Ĝi speciale taŭgas
por kombinita metodo, tio estas duone rekta kaj duone gramatika. Ĝi vere
enhavas leg- kaj instrumateriaton sufiĉan por plena ellernado. (G. 5.
,E', 1931, p: 167.) Pro konfisko de pluraj miloj da e-roj en germana presejo,
en 1934 aperis 6-a eld.
Petroviĉ
S. Svetrslav, serbo, prof. de porinstruista lernejo en Pirot. Nask. 1899 en P.
Lernis E-n en Francujo. Verkis lernolibron por serboj, 1926.
Pettera,
aŭstriano, d-ro. Mortfalis dum la milito. Unu el la pioniroj en Stirio.
Gvidis multajn kursojn.
Pezlederer
(peclederer) Wolfgang, aŭstro-germano, d-ro, juĝisto. Nask. en 1856,
mortis en 1926. E-isto de 1911. Unua del. de UEA en Salzburg, kie li fondis
ankaŭ ES. Estis ekzamena komisaro de GEI.
Pfeffer
(pfefer) Emil, d-ro jura kaj absolvinto de fil. fakultatoj (historio,
geografio, lingvistiko). Nask. 16 dec. 1891 en Krakovo, Polujo; patro Adolfo,
patrino Luiza Disraeli. E- isto de la unua junaĝo. Ankoraŭ 17-jara
E-iĝis el la latina „Amoro kaj Psiĥe“ de Apulejus. Poste aperis de li
en libroformo „Kvin prelegoj pri bakterioj“ de prof. Bujwid; „Ekonomio socia“
de Marchlewski, „E en 10 lecionoj“ por poloj (laŭ Cart) „E-a Pola
Konversacio“. Poligis „Die Weftsprachenfrage und E“ de Ostwald. De 1925
aperigas sisteman serion de (ĝis nun) 9 diversaj lernolibroj, vortaroj kaj
legolibroj en la viena „Tagblatt-Biblioteko“. suma disvastiĝo ĝis
nun proks. 100.000 e-roj. Redaktis: nKongresa Bulteno“, Krakovo, 1912 (kun
Kronenberg), „Kongresa Bulteno“, Wien, 1924 „La E-isto“, 1919-20, „Weltsprache“
1930-31. Kelkdek artikoloj literaturaj kaj prilingvaj, poeziaĵoj,
dissemitaj en la E-a gazetaro. Nuntempe li estas vicprez. de Aŭstria
E-Asocio. Ĉefkunlaboranto de la Enciklopedio.
Pfeiffer
(pfajfer) Wlodzimierz, polo, libristo en Lodzo. Nask. 25 sept. 1890 en Plock.
Multjara UEA-del, fervora prop-isto.
Phillimore
(filimor) William, anglo, instr. Nask. nov. 1844. E-isto de 1905. Lernis
Braille-skribon en 1910 kaj transskribis de tiu tempo ĝis nun multajn
librojn por blinduloj inter ili laste la verkon „Tridek Jarojn en Ora Nordo“
por blindulo en hospitalo. Mortis 15 nov. 1934.
Phillips
(filips) Henry, usonano, advokato. Nask. 6 sept. 1838 en Philadelphia, mortis
6 junio 1895. Numismato, filologiisto, antikvisto; aŭtoro de multaj verkaĵoj
pri tiuj temoj. Sekr. (1884) kaj bibl. (1885) de Amerika Filozofia Societo
(v). Ano (1887) de komitato elektita de AFS por ekzameni la sciencan valoron de
Volapük. Tradukis (1889) unuan libron de Z kun antaŭparolo kaj vortaro.
Phipps
(fips) Walter Glover, anglo, komizo. Nask. 24 jul. 1885 en Cheltenham. Sekr.
de la Ch-a grupo, 1913-26. Del. de UEA, 1914-30.
Pichon
(piŝon) Charles, franco, literaturisto kaj ĵurnalisto. Nask. l7 okt.
1893 en Saumur. De 1908 propagandis E-n inter la junuloj. Fondis la Francan
Federacion de Junaj E-istoj, kaj ties organon, la gazeton „juneco“. Kunlaboris
en „La Revuo“, „Juneco“, k. a. Direktis la gazeton de la Deka Kongreso.
Pickard
(pikard) John William, anglo, kontisto. Nask. 16 jul. 1866 en Leeds. E-isto de
1899. Dum 4 jaroj prez. de Manchestera ES.
Pino
Alegret Andrés, hispano, advokato. Nask. 20 okt. 1878 en Valencia. E-isto de
1906. Partoprenis 12 UK-jn, dum la 5-a organizis postkongreson al V. Kunfond.
Int. Societon de E-istaj Juristoj. Dumviva membro kaj del. de UEA. Fervora
prop-isto. Estis kunlaboranto de „La Suno Hispana“. Publikigis kelkajn broŝurojn.
Kunlaboranto de la Enciklopedio.
Pinokjo.
Verko de C. Collodi, el la itala
trad. M. Marchesi, 1930, 150 p. „P.
estas fablo de la plej senbrida fantazio, sed realeco viva. Kunfando de la
revado pri aventuroj kaj mirindaĵoj kun la vivo, kia ĝi estas. Ĝi
bonege taŭgos en la mano de duagradaj kursanoj.“ (El la Antaŭparolo
de K.)
Pitlik
Augustin, ĉeĥoslovako, d-ro fil., supera sekr. en komerca ministerio
en Praha. Nask. 24 jul. 1883 en Bavorov. E-isto de 1902. Partoprenas
diversmaniere la movadon. En 1912-13 li travojaĝis Eŭropon kun
lumbildparolado E-lingva, kaj per tio multe helpis la propagandon. Li parolis
en 33 urboj de 11 ŝtatoj antaŭ sume 9370 homoj pri „Praha, popolaj
kostumoj kaj Sokolaro“. Ĝen. Sekr. de la UK en Praha, 1921. De 1922
lektoro de E ĉe la ĉeĥa teknika altlernejo en P. En 1923 li
fondis la CEI, kies prez. li estas daŭre. Komitatano de diversaj
E-organizaĵoj. De 1930 vicprez. de CAE. Ano de la ŝtata ekzamena komisiono.
Laboris por aperigo de E turismaj eldonaĵoj; tradukis al E eldonaĵon
de la fervoja ministerio. LK. Posedas distingilojn finnan kaj francan.
Pjeev
Todor, bulgaro, instruisto, poste: prez. de revolucia komitato, elmigrinto,
post la liberigo de B. altranga ŝtatoficisto. Nask. en 1838 en Etropole,
mortigita 26 jul. 1904 en Sofia. Estante jam maljunulo li fariĝis varmega
adepto de E. Fondinto de la unua E-klubo en Sofia, dec. 1902.
Plehn
(plen) Hans Joachim, germano, teknikisto-komercisto. Nask: en 1905. E-isto de
1922. Organiza, instrua, propaganda laboro en Breslau. Ekzameno pri scienca
kapableco ĉe la germana E-Instituto. Verkis i. a. kvinlingvan vortaron pri
segiloj. Nuntempe redaktisto-oficisto ĉe Enciklopedia Vortaro de Wüster.
Plena
Verkaro de V. N. Devjatnin. Unua libro 1906, 136 p. (Versoj, Boris Godunov,
Demono). Dua libro 1906, 144 p. (Edziĝo, Arturo, Ludilo, Episkopo,
Poltavo de Puŝkin). Tria tibro, 1908, 137 p. (Versoj, Ruslano kaj Ludmilo).
Kvara libro, 1911, 167 p. (Versoj, Fabloj de Krylov, Nefinita dramo). „La plej
grandan atenton ni devas doni al la originalaj verkoj, precipe kiam ili estas ŝulditaj
al iu el niaj nepridiskuteble plej lertaj kaj famaj majstroj en la lingvo.
Bonega stilisto.“ (L. I. 1911, p: 529.)
Plena
Vortaro. Esperanto-Esperanta kaj Esperanto-Franca. Verkis Boirac. 1909, XXII kaj 430 p. „Granda
repertuaro de ĉiuj E-aj radikvortoj, troveblaj ne nur en E-naciaj kaj naciaj-E
vortaroj sed ankaŭ en la diversaj Vortaroj Teknikaj, kaj eĉ en la
verkoj literaturaj, filozofiaj, sciencaj, ktp. En ĝi, la aŭtoro penis
atingi, pri la E-a difino de ĉiu vorto, kiel eble plej malgrandan nombron
da vortoj. Plie, li aldonis al ĉiu E-a difino la francan tradukon.“ (Laŭ
Scienca Gazeto, 1912.) - „E difinoj malprecizaj; entute 10.000 radikoj, el
kiuj multaj samsencaj, sinonimaj.“ (BIL, p. 233.) - „Modelo de la malfacila
uzebleco.“ (Kopar, L M. 1931, p: 49.)
Plena
Vortaro de Esperanto. Verkita de Grosjean-Maupin, Esselin, Grenkamp-Kornfeld,
Waringhien. Eld. SAT 1930, 517 p. En 1933 jam elĉerpita. „Zorge farita
ampleksa kaj detala, vere grandvalora verko. La Vortaro ne donas sole vortklarigojn,
sed montras la uzon de la vorto per fraz-ekzemploj el bonaj aŭtoroj,
precipe de Z. Per sia tre zorge redaktitaj Z-ekzemploj li fiksas por ni la
tutan Z-an lingvo-uzon. Ampleksaj gramatikaj kaj vortderivaj klarigoj kaj vere
admirinde zorge farita sinonimaro kompletigas la verkon je dezirinda kaj
nemalhavebla vortaro.“ (Kopar, L. M. 1931 p: 49.) - Dua, plivastigita eldono en
1934, 511 p.
Pocelujevskij
Alek. Petroviĉ, sovetiano, blankruso, docento de pedagogia superlernejo
en Aaĥabad. Nask. 1894. Prez. de Turkmenia komitato de SEU. Pli frue li
laboris en Vitebsk kaj Moskva.
Poel
(pul) ?, nederlandano, katolika pastro. Kunfondinto kaj estrarano de NKEL.
Prez. de la katolika Ekongreso en Hago.
Poemaro
el Hungarlando. Tradukoj el 53 hungaraj poetoj de la XVI-a jarcento ĝis
niaj tagoj, trad. de Fr. Szilágyi. 1929, 95 p. „Enhavo zorge kaj delikate
elektita. Arta gusto.“ (Jobo, „Hungara Heroldo“, 1929, A. 7).
Pointer
(pojntr) Ernest, anglo. Nask. 16 majo 1909. E-istiĝis en 1907. Sekr. de
grupo en Bedford. Fervore propagandis por UEA, aranĝis vojaĝon de
Privat en Anglujo.
Pola
Antologio. Kompilis kaj trad. Kabe.
1906, 155 p. Prozaĵoj kun modela stilo.
Pola
Esperantisto (Esperantysta polski). Monata revuo, organo de la Poluja
E-istaro. En lingvoj E-a (plejparte) kaj pola. Unue organo de l' loka ES en
Lvovo, julio 1906. En jan. 1908 la revuo eliras jam en Varsovio. Ĉefred.
d-ro Leono Zamenhof, eldonanto kolonelo J. Günther ĝis 1914. Dum kelkaj
unuaj jaroj de l' milito la revuo ne eliradis. En 1923 (post 1-a Tutpola
E-Kongreso) la redakcion transprenis Karolczyk, L. K. kaj eldonadis ĝin
sufiĉe regule, sed en malgrandigita formato. De 1926 oficiala organo de
PED.
E. WIESENFELD.
Pola
Folkloro kaj Popolkanto. Originale de S.
Grenkamp. 1933, 64 p., kun muziknotoj kaj bildoj. „En koncize komponita verketo
oni unue renkontas historie geografian skizon kaj ĝin sekvas sintezo de la
popola karaktero; en tria ĉapitro la verkinto traktas la popolan poezion
kaj en la sekvanta la popolan kanton.“ (Joĉjo, „Svenska Arbetar E-isten“,
sept. 1934.).
Polgár
Izoro Jozefo, hungaro presisto. Nask. 13 aŭg. 1883 en Temesvár (nun
Timigoara en Rumanujo). Laboris kiel kompostisto en Budapest, en Svisujo, de
1908 en Paris. En 1912 reiris al Budapest, kie li restis ĝis 1914; tie li
kunfondis HESL. Reiris al Paris, kie li estis multajn jarojn dir. de presejo.
Post la morto de lia frato Viktor P. li akiris la Centran Presejon E-istan (v.)
en Paris. Multnombraj paroladoj, artikoloj kaj kursoj. Verkis gramatikon por
hungaroj, 1913, sep eldonoj.
Polgár
Viktoro, franco el hungara deveno, presisto. Nask. 15 jan. 1877 en Temesvár,
mortis 9 jul. 1933 en Verrieres-le-Buisson, apud Paris. Laboris unue kiel
kompostisto dum ok jaroj, iris al Paris en 1904, kie li estis dungita kiel
laborestro de l' Presa Societo E-ista, kies posedanto li fariĝis en 1908.
Tre aktiva prop-isto, fervora defendanto de la netuŝebleco de la
„Fundamento“. Gvidis E-kursojn dum 10 jaroj en Parizaj lernejoj „Kiam s-ro
Cart tiom energie batalis por fondi la SFPE, li trovis la helpon de s-ro
Polgár, kiu, tiam tute malriĉa, tamen eldonis je sia propraj kostoj la du
aŭ tri unuajn jarlibrojn de tiu naskiĝinta societo kaj tiel ebriigis
ian kreadon.“ (,E' 1933, p: 155.)
Polico.
Estas merito de la iama hungara polica inspektoro, Aŭgusto Marich, kolekti
unue izolulojn al unueca organizo. En 1908 li eldonis la gazeton „Polica
Revuo“, sed monmanko tre baldaŭ ĉesigis ĝin. En 1911 la prez.
de la P. Klubo E-ista de Paris A. Miguiere kaj ĝia sekr., E. Tison,
policinspektoroj, fondis la Int. E-istan P. Asocion kaj eldonis revuon „Int. P.
Bulteno“. Samjare en Antwerpen fondiĝis E-ista P. Asocio, kiu ne etendiĝis
al aliaj landoj. La milito ĉesigis ambaŭ unuiĝojn.
En 1922 Marich eklaboris, en Budapest
eldonis novan revuon „La Policisto“. Dum la UK en Nürnberg 1923 policistoj el
6 landoj fondis la Tutmondan Polican Ligon (TPL), laŭ iniciato de Marich,
kiu nomiĝis ĝenerala direktoro. Iom post iom Marich agis tute
memvole, fondis pliajn ligojn profesiajn, celis unuigi ĉiujn kune kun la
anoj de TPL en Tutmonda Ligo de la Ordo. Li emis ordigi la ordon kaj fine
atingis ĥaoson kompletan. Li uzis fantaziajn statistikojn pri milo da
membroj kaj sekretarioj, daŭre eksperimentis per provoj laŭ subitaj
ideoj: Malgraŭ promesoj kaj certigoj, La P-isto aperis ne regule, ĉiujare
nur kelkfoje, ĝis fine en 1928 ĝi malaperis. Post dujara silento li
ekeldonis en Nederlando La P-iston mimeografite, ŝajnigante plenan
interkonsenton de la liganaro.
Multe da energio, tempo kaj mono estis
perditaj per la agado de Marich, sed per helpo de ICK kaj UEA la reorganizado
de la ligo iom post iom sukcesis. Vicprez P. Beier, dir-oj A. Pohle kaj P.
Teuchner, ĉefkas. A. Grafe dissendis dumil alvokojn al ĉiuj liganoj
por inviti ilin, fondi novan pli bonan ligon. Rezultato: centoj de la
enregistritaj anoj ekzistis nur sur papero, krom 50 anoj el Leipzig apenaŭ
la sama nombro de la iamaj anoj de TPL respondis kaj deklaris realiĝon al
la nova ligo, kiu nomiĝis Int. P. Ligo (IPL, 1930, Dresden). Prez. fariĝis
d-ro M. Ruth en Bern, liga dir. Teuchner en Leipzig, ĉefkas. A. Grafe en
Chemnitz, red. A. Pohle en Dresden. IPL interkonsentis kun UEA pri reciproka
interŝanĝo de servoj.
Ĉefe post la mondmilito diversaj
registaroj kaj magistratoj interesiĝis pri E kaj ĝia enkonduko en la
polico. Specialaj kursoj por policistoj efektivis en 1907: Stockholm, en 1909:
Bucuresti, Galatz, Dresden, Godesberg, en 1914: Paris, en 1916: Ĥarbin,
en 1921: Lisboa, en 1923: London, en 1924: Athen, Leipzig, Linz, Wien, Tallinn,
en 1925: Warszawa kaj ĉiuj pli grandaj urboj de Pollando, Graz. Antwerpen,
en 1930: Berlin, Antwerp en, en 1931: Oslo, Oecu (Japanujo), Kolding, Riesa,
Hamburg, Lisboa. Dume en aliaj lokoj nenomitaj en polica rondo nur ekflamis la
lernado, sed en la nomitaj urboj ĝenerale oni fondis grupojn, kies parto
trovis registaran kaj magistratan subtenojn. En 1923, 1924, 1926 la sakslanda
ministerio de interno pagis E-kursojn el ŝtata kaso en Leipzig, Chemnitz,
ĝendarmaj stacioj Arnsdorf kaj Rodewisch sub la kondiĉo, ke la kursa
partopreno estu deĵora devo. En 1927 la saksa ŝtata
policadministracio aplikigis la ekzamenregularon por fremdlingvaj lernantoj
ankaŭ por E. En 1930 en Berlin la policprez. disponigis por tri Ĉeh-kursoj
kun pli ol ducent policistoj instruejon senkoste kaj ĉiujn elspezojn por
instruado pagis la prusa ministerio de interno. En 1921 la sakslanda kaj en
1926 la prusa ministerioj dekretis, ke E-policistoj portu post sukcesa ekzameno
la E-insignon. Enkonduko de E en policaj lernejoj okazis en 1920 Madrid, en
1924: Bucuresti, Wien, Linz, Weimar, Hann-Münden. En 1921 la polica direkcio
en Leipzig ordonis establon de E-deĵorejo, sekvinta la ekzemplon de
Dresden.
Ni aldonas ankoraŭ, ke multloke la
E afero bone komenciĝis, sed post finiĝo de la kurso la intereso malfortiĝis
kaj fine ĉesis, kvankam la dekretoj publikigitaj ankoraŭ validas.
Gravan rolon ludos la uzado de E en la kriminala fako kaj IPL atendas tion post
ne longe.
Komence de 1933-a jaro IPL ricevis
gravan instigon. Akceptis la oficon kiel ligprezidanto Mouton, „Conseiller
d'Etata, Prefekturo de Polico, Paris.
Policfaka gazeto „Int. Polica Bulteno“
de 1911 ĝis 1914 organo de IPEA reviviĝis, aperinta kiel monata
polica fakrevuo kaj oficala organo de IPL, kvina jaro - dua serio No. 1. (No.
16) junio 1933. Administranta redaktoro: Schwartz,
„Inspecteur de police spciale“, Strasbour - Meinau. Rue Engelhardt. Francujo.
PAUL TEUCHNER.
Poliglota
Vademecum de int. Farmacio. Kompilis C.
Rousseau. 1911, 288 p. Enhavo: Profesia vortaro naŭlingva. Multaj
formuloj eltiritaj el farmakopeoj eŭropaj, amerikaj, japana; Formularo de
multaj preparaĵoj, ktp.
Polizoidis
Laskaris, greko, tabakvendisto en Sidirokastro. Nask. 1895 en Melenikon
(Makedonio). Fondis grupon estas unu el la plej fervoraj H E-istoj.
Poljanskij
Sergej Feodoroviĉ, ruso, oficisto. Lernis en gimnazio en Simbirsk (nun
Uljanovsk) kaj poste en universitato en Kazan. En 1887 kune kun Lenin li estas
eksigita el la Kazana universitato pro partopreno en studenta kunveno. Aŭtoro
de „Kurioza sunhorloĝo“, unu el la plej malnovaj originalaj E-verkoj.
Fondinto de E-Societo en Ĥabarovsk ĉe Amur (1899), la unua ES en
Ekstrema Oriento. Poste laboris en Kielce, Petrozavodsk kaj nun en Leningrad.
Pollando,
Ilustrita Gvidlibro tra -. Originalo de diversaj aŭtoroj 1927, 116 p. kun
landkarto. Konatigo de la vidindaĵoj de la tuta tando (kune kun Danzig),
kun historia notoj.
Pollen
John LI. D., irlandano, juĝisto ktp. Nask. 3 jun. 1848 en Kingston,
mortis per enfalo en la maron ĉe insulo Man, 18 jun. 1923. Restadis en
Hindujo 1871-1903. Ĉie en Hindujo kaj ĉe vojaĝado orientlande
li propagandis E-n. Unu el la „Trio por la Tria“. Prez. de BEA, 1904-12. Verkis
hindustanian „ŝlosilon“, verŝajne baldaŭ presotan.
Pol-Pomeranio.
Verkis K. Smogorzewski, el la franca
tradukis S. Grenkamp-Kornfeld, l932, 128 p., 22 entekstaj kartoj 4 plurkoloraj
kartoj. Libro pri la „germana-pola problemo“, precipe pri la koridoro, el pola
vidpunkto.
Poltavski
S. P., ruso, literaturisto en Saratov. Verŝajne la unua rusa ĵurnalisto,
uzinta E-n, kiel senperan praktikan ilon por lit. interrilatoj kun eksterlando
kaj artikoloj pri rusa socia-politika vivo, verkitaj en E, estis presitaj en
eksterlandaj gazetoj. Kelkaj liaj rakontoj kaj versaĵoj aperis en
„Ruslanda E-isto“, „La Simbolo“, „La Ondo de E“. S.
Polujo.
Antaŭ la mondmilito P. kiel sendependa ŝtato ne ekzistis, sed dividita
je tri partoj en 1795 - ĝi estis regata de Rusujo (t. n. Pola Reĝolando),
de Aŭstrujo (Malgranda P. aŭ Galicio) kaj de Germanujo (Granda P.).
La parto regata de Rusujo - pro mallongeco nomota plue P. - estas la patrujo de
E kiel ankaŭ de ĝia kreinto.
La historio de E en P. havas ankaŭ
praperiodon, kiam ekzistis nur la prototipo de E, la t. n. „Lingwe Uniwersala“.
5 dec. 1878 Z - gimnaziano - festis kun siaj gimnaziaj kolegoj „la ekvivigon de
la lingvo“. Laŭ tiutempa kredo de Z la lingvo jam havis sian difinitan
formon kaj la aŭtoro jam komencis verkadi en tiu lingvo. Tiutempe la solaj
E-istoj vivis en Varsovio. La unua E-isto estis iu Waldenberg, kiu tiam kunfestis
la solenon de Lingwe Uniwersala, (kaj kiu poste pri la efektiva E
preskaŭ ne okupiĝis).
Ekde 1878 Z studas la viveblecon de sia
lingvo. Intertempe li ekkonas Volapükon kaj forlasas sian lingvon por atendi
kaj konvinkiĝi ĉu Volapük respondas la kondiĉojn bezonajn por
L. I. Post kelkaj jaroj Z disreviĝas pro Volapük. Tiam estis ankaŭ
granda la merito de tia patro, kiu lin ĝuste helpadis en tiu analizado kaj
instigadis al ĉiama perfektigado, por ke la lingvo aperu antaŭ la mondo
jam en senriproĉa stato. Tiu faza daŭris 9 jarojn.
En 1887 Z prezentas al ni la finitan
formon de L. I. En Varsovio eliris la 21-an de majo la unua broŝura (en
rusa lingvo) pri E. En la disvastigo helpis al Z liaj parencoj. Iom post iom
revenas eĥoj. Z komencas enregistradi ĉiun nomon revokantan, kolekti
subskribojn.
En la unuaj jaroj, t. e. ĝis 1893
nur izoluloj, havantaj iajn rilatojn kun la familio ekinteresiĝis pri E
pro simpla scivolemo. Kiam la ideo pri L. I. komencis - pro la progresoj de
Volapük - penetri la gazetajn kolonojn, komencis jam tie kaj alie interesiĝi
pli serioze diversaj homoj, kaj turnadis sin al la aŭtoro kun diversaj
demandoj.
La unuaj sonoj E-aj aŭdiĝis
inter Z kaj Inĝ. Antoni Grabowski (ne kalkulame la e-ajn babiladojn inter
la Z-aj familianoj). Inter la unuaj interesiĝantoj estis la poeto Leo Belmont
kiu jam en 1887 skribis entuziasmoplenan leteron al Z. Iom post iom aperadis
aliaj apostoloj de E, precipe inter la studenta junularo.
Pri movado en tiuj tempoj oni eĉ ne
povis revi: de unu flanko la registaro (rusa) rigardadis malfide je ĉia
ajn organizita movado, aliflanke la polaj societoj, kiuj estis devigata batali
por sia nacia lingvo kaj kiuj bone konsciis kiom forte la rusa registaro penas
ekstermi la polan nacian senton, ankaŭ suspektadis ion en tiu ĉi
movado: ĉu ne kaŝas sin sub tiuj pioniroj iaj agentoj de la rusa
registaro? Do la eklernado de E en la unuaj jaroj en P. okazadis individue,
aranĝi movadon oficialan estis tiutempe neeble.
Kaj tamen, malgraŭ tio, P. partoprenis
en la disvolvigo de E plej aktive kaj donis ekde la unuaj tempoj al la mondo
la plej eminentajn E-istojn. Nur citi tiajn nomojn kiel Grabowski, Kabe,
Belmont, Zakrzewski, Wasniewski, Róbin, Brzostowski, Neumann.
La unua kunsido, dum kiu estis tuŝita
la temo pri ia ajn organizo, okazis 2-an de dec. 1893 en Varsovio en la loĝejo
de la studento St. Goldberg. Ĉeestis kvin personoj (inter kiuj la sola nun
vivanta W. Róbin). La kunsidoj poste okazadis pli malpli regule, sed ĉiam
ankoraŭ ne leĝigite. Z tiutempe ne troviĝis en Varsovio kaj la
grupeto transsendis al li en Grodnon siajn salutojn.
Intertempe E diskoniĝadis en Eŭropo.
Tie kaj alie malfermiĝadis societoj. Ankaŭ en Rusujo tia societo
malfermiĝis kaj agis jam tute malkaŝe, laŭleĝe. La
varsovia grupo, volante agi ankaŭ malkaŝe, fariĝis filio de tiu
rusa. Kaj la 6. dec. 1904 (ĝuste 11 jarojn post la fondiĝo de l'
unua - neleĝigita - grupo) la varsoviaj E-istoj fondis la unuan oficialan
organizaĵon E-an en P. „Varsovia Societo E-ista“. Z, kiu intertempe ree
ekloĝis en Varsovio, rifuzis funkcion kaj tial fariĝis prez.
Grabowski, vicprez. Leo Belmont, sekr. Kabe kas. Zakrzewski, kaj bibliotekisto
Brzostowski. Malgraŭ, ke en Rusujo la kondiĉo tiutempe estis plej
fatalaj (milito kun Japanujo revolucio en la lando, malfido de la
pola socio al ĉio, kio havis ion komunan kun rusoj - kaj la varsovia
societo estis filio de la rusa - suspektemo al la E-istoj mem), la nombro de
la E-istoj post la unua jaro atingis jam 70.
Laŭ la regantaj tiam kondiĉoj,
nenia presaĵo povis aperi sen la permeso de la rusa cenzuro. La sola inter
ĉiuj rusaj cenzuristoj, kiu posedis E-on, loĝis en Peterburgo kaj eldono
de E-a organo en Varsovio ne estis ebla. La polaj E-istoj estis devigataj
kontentiĝi per la Nürnberga „Esperantisto“.
La pola teritorio en tiu tempo estis
dividita inter tri regnoj. Ĉiu el tiuj tri partoj: Polujo (rusa), Galicio
(aŭstra) kaj Grandpolujo (germana) havis sian apartan politikan kaj
ekonomian vivon. Tamen la spirita kunvivo - precipe inter la rusa P. kaj Galicio
- ne estis interrompita. La gazetaro eliranta en unu terparto estis legata en
la dua, libroj eldonataj en Galicio estis multe disvendataj en la Rusa P. kaj
inverse. Tiel la interrilatoj inter tiuj du landpartoj estis sufiĉe
viglaj.
En Galicio la E-a movado komenciĝis
per individua ekkono de E. Nur izoluloj en plej grandaj urboj komencis
propagandi. Sub la aŭstra reĝimo tio ne renkontadis malfacilaĵojn
kaj tial baldaŭ naskiĝis organizita movado. 1906 povas esti
konsiderata kiel oficiala dato de E movado en Galicio. Tiam fondiĝis jam
grupoj en Krakovo kaj Lvovo (tiam nomata en la E-aj oficialaĵoj: Leopolo)
urboj, kiuj fariĝas la bazoj de l' disvolviĝo de E en Galicio. El
tiuj ĉi urboj propagandistoj disvastigas E-n tra la provincaj lokoj,
fondante tie kaj alie filiojn kaj subtenante ilin en momentoj de bezono.
La ambaŭ grupoj tre fervore kaj
fruktodone laboris. La Krakova eligis poste tre konatajn E-istojn prof.
Bujwid, Kuhl, d-ro Rosenstock, Kaszycki, Alfus, Grenkamp kaj aliajn. La Lvova
ankaŭ laboris fervore, ankaŭ ĝi edukis poste fervorajn E-istojn:
d-ro Fels kun edzino, d-ro Mikolajski: Lazica, Schnützer, Wierzchowski, k. a.
Plej granda ĝia merito estas tamen tio, ke en julio 1906 aperas la unua
numero de „Pola E-isto“ - organo de Societo „Esperanto“ en Leopolo - ĉiumonate
ka regule eliranta.
Kiam post du jaroj tiu ĉi revuo
transportis sian eldonejon aliloken, Mikolajski komencis la eldonon de l' unua
faka E-a revuo: Voĉo de Kuracistoj. En Lvovo en 1908 estis ankaŭ
fondita la unua „Teknikista Grupo de E-istoj“, kies animo estis W.
Giercuszkiewicz. La Lvovaj E-istoj baldaŭ komencis la propagandon laŭ
vasta stilo.
En multaj provincaj urboj estis malfermitaj
kursoj. Tiel do fondiĝis grupoj en Tarnopol, Nowy Sacz, Sanok, Belz,
Sambor, Stryj, Tarnów, Stanislawów, Jaroslaw kaj tre multaj aliaj. En „Pola
E-isto“ red. de St. Lazica komencis baldaŭ kunlabori ne nur lokaj
samideanoj. Ankaŭ Krakovo kaj eĉ la translima Varsovio evidentigis
sian helpemon kaj per abonado kaj kunlaborado. La plumoj de Z, Leono Z.,
Grabowski, Belmont, Kabe kaj aliaj tre ofte plenigadis la kolonojn de la Lvova
revuo.
La polaj E-istoj el la rusa terparto
fine akiris la eblon havi sian organon,
kiu, kvankam aperante „eksterlande“, tamen estis ja voĉo de l' pola E-istaro.
La pola E-istoj jam delonge estis pledintaj, ke la rusa registaro leĝigu
polan societon, t. e. ne nur por la urbo Varsovio, sed por la tuta pola tero,
regata de Rusujo (kun rajto malfermadi filiojn). Tio estis ankaŭ bezona
por la normala disvolvo de E en P., ĉar ĉiu nova societo fondiĝinta
estis devigata klopodi pri nova leĝigo, kio plene dependis de la lokaj estraroj, kiuj ne ĉiam
rapidis permesi. Tial estis pli oportune ne malfermadi novajn societojn nur
filiojn de la jam ekzistantaj.
La politikaj kondiĉoj en P. iom
mildiĝis, post la rusa revolucio en 1905-6 la popolo ricevis iom da
libereco. En 1908 la poloj fine sukcesis leĝigi sian societon. Pola E
Societo
gajnis
la simpation de la polaj medioj, kiuj iom post iom komencis fide rilati al ĝi.
En 1908 la varsoviaj samideanoj eldonis lokan gazeton.
La redaktejo de „Pola E-isto“ transiris
tiam Varsovion, kie komenciĝis ĝia floranta periodo. Dum jaroj
kolonelo Günther financis ĝian eldonon kune kun ĝiaj multaj
literaturaj al- kaj eldonoj. La ĉefred. estis d-ro Leono Z. Kunlaboris Z,
Grabowski, Kabe, Zakrzewski, Brzostowski k. a. La redakcio do kunigis la polajn
plumojn de ĉiuj terpartoj. Sed ne nur pola plumoj tie trovis lokon.
Eminenta eksterlandanoj (Cart, Lengyel) sendis siajn ellaboraĵojn. La
revuo eliradis regule (dulingve) ĝis la eksplodo de milito.
Ekde 1908 la pola E-istaro laboradis tre
vigle kaj sukcese sur la propaganda kampo. Oftaj prelegoj (alvenadis
eksterlandanoj kaj prelegadis: Parrish, Privat k. a.) teatraĵoj, koncertoj,
kursoj ktp. allogis iom da indiferentuloj. Kaj la pola E-istaro volis inviti
la tutmondan samideanaron al si. Sed la rusa registaro ja ne ĉiujn el la
eksterlandano enlasus (ekz.: socialistojn liberpensulojn kaj aliajn
„nefidindajn“ personojn), krom tio: Polujo ja ne estis „mastrino ĉe si
hejme“ (kiel tion priskribis Grabowski en sia salutpoeziaĵo „La reveno de
l' Filo“ dum la UK. en Krakovo).
Ree venis helpe la transliniaj fratoj el
Galicio. Kaj en 1912 okazis impona jubilea UK en la muroj de l' malnovega
urbo, iama rezidejo de la polaj reĝoj - Krakovo, kiu allogis 1000 E-istojn
de la tuta mondo. La brila kongreso kontribuis forte al plua disvastiĝo de
E en P. Aperadis novaj grupoj, novaj kursoj farigis vigla movado. En kelkaj
lernejoj kaj gimnazioj E estis enkondukita (instruis Grabowski, Lipski k. a.)
En la Krakova Universitato fondiĝis grupo (gvidis Kriss, Kronenberg).
Sed jen venis en 1914 la mondmilito. P.
fariĝis tereno de la plej grandaj fajroj. Ekde 1915 P. jam ne havis sian
rusan mastron. Anstataŭe venis germana kaj aŭstra. Nun la polaj teroj
ne estis dividitaj inter si per limoj. En 1917 renaskiĝis la E movado en
Krakovo. Ĉar la pleja parto de la iamaj aktivuloj servis en la milito, oni
devis komenci ĉion denove. En apr. 1918 la grupo jam aperigis ĵurnalon
„E-ista Voĉo“ sub red. de S. Grenkamp Kornfeld. En Varsovio la movado
ekzistis nur kiel simplaj renkontoj de samideanoj ĉu en kafejoj, ĉu ĉe
la aŭtoro de E. Sole la multjara delegito de UEA, Oberrotman, kuradis de
unu E-isto al alia por enkasigi kotizojn - tiam la sola simptomo de la
vivanteco de E.
En 1917 la pola E-istaro travivis
grandan ekskuon: la morton de la Majstro. Oni aranĝis la funebran ceremonion
kun ebla soleneco. (v. Entombigo de la Majstro.)
La galiciaj samideanoj baldaŭ revivigis
ĉe si la movadon kaj per sia organo „E-ista Voĉo“, kiun ili disvastigadis
ankaŭ en la ceteraj partoj de P. kaŭzis la revivigon de E ankaŭ
en Varsovio. Intertempe - en 1918 - P. liberiĝis de ĉiuj okupantoj
kaj fariĝis sendependa ŝtato kaj ĉiuj ĝiaj terpartoj ree
unuigis. En 1919 fondiĝis en Varsovio la unua laborista (klasbatala)
societo „Laboro“, kiu baldaŭ evidentigis tre viglan agemon. En 1921 fondiĝis
la E-ista rondo „Konkordo“. Ĉiuj ĉi societoj agadis tre energie kaj
fondadis multe da filioj.
En 1922 estis organizita la Unua Tutpola
E-Kongreso, kiu havis brilegan sukceson. La tiama ĉefulo de la ŝtato
- Józef Pilsudski - sendis sian reprezentanton (generalon Jacyna), S-ino Klara
Z, edzino de la Majstro, ĉeestis, la tuta loka kaj provinca gazetaro ekinteresiĝis
kaj E ekde nun havis malfermitajn pordojn en ĉiuj oficialaj institucioj.
En 1923 malfermiĝas ankoraŭ
unu tre vigla rondo en Varsovio: AERO (Akademia E Rondo). Tiel do Varsovio
posedas jam kvar societojn. Iom post iom en tiu urbo fondiĝas ĉiam novaj
(fakaj) societoj, kio kontribuas al la ĉiam plia populariĝo de E. Ankaŭ
la provinco jam ekmoviĝis. Post la I. Tutpola Kongreso fondiĝis societo
en Bialystok, Bydgoszcz, Lodzo, Ploc , Wilno ktp.
Krom tio ankaŭ komencas disvolviĝi
en P la internaciaj societoj (UEA, TEKA, SAT, ISAE, IKUE k. a.). La movado jam
komencas dispartiĝadi. Tial oftaj konferencoj inter ĉiuj societoj
por unuecigi la planon de l' propaganda taktiko estis bezonaj. Okazadas ofte
tiaj interkonsultoj, konferencoj kaj kongresetoj (kelkfoje eĉ po kelkaj
dum unu jaro).
Samtempe laboris tre vigle en Varsovio
la Monumenta Komitato por starigi la monumenton sur la tombo de Z. En tiun
komitaton (sub prezido de d-ro Robin kaj sekretarieco de Wiesenfeld kun la
aktiva partopreno de Klara Z) estis invititaj reprezentantoj de ĉiuj
societoj en P. Rezulte de tio okazis la 16-an de apr. 1926 je la naŭa
datreveno de morto de Z solena malkovro de l' Monumento.
En la sama jaro okazis en Krakovo
kongreseto de ĉiuj polaj societoj kaj oni decidis unuigi la tutan Polan movadon
per unu organizaĵo. Tiel naskiĝis la ĝisnuna reprezentanto de
la tuta E movado en P. - PED (Pola E. Delegitaro), al kiu kun fluo de la tempo
aliĝis preskaŭ ĉiuj societoj en P. Ekde tiu tempo la E societoj
laboras tre intense.
La Varsovia AERO gvidas senĉese
multajn kursojn (po 8-10 dum unu jaro), aranĝas prelegojn, akademiojn,
E-semajnon, ekskursojn, kongreskaravanojn ktp. La societo Konkordo evidentigas
ne malpli energian vivantecon (por propraj kostoj dufoje sendis sian
delegiton al Int. Kongresoj U. K. en Vieno kaj Ĝenevo). Pola E Asocio (la
iama Pola E Societo intertempe ŝanĝis sian nomon) aranĝas
kelkajn siajn proprajn konferencojn kaj eĉ kongresetojn, revivigas la
organon „Pola E-isto“.
En aliaj urboj la laboro iras ne malpli
vigle. Menciinda estas speciale Bialystok, la naskiĝurbo de Z kaj Lodzo,
kiuj la unuaj akiris en P. la stratojn Zamenhofajn. Ankaŭ Krakovo, kiu
ekde 1926 fariĝis la sidejo de PED, ne restas malantaŭe kaj kunvokas
la duan Tutpolan Kongreson en 1928 al Krakovo.
En 1927 la varsovianoj aranĝis imponan
manifestacion UK en Danzig venis fini siajn du lastajn tagojn al Varsovio kaj
fari pilgrimon al la tombo de la Mastro. Tiu preskaŭkongreso donis la
eblon al la tutmonda E-istaro viziti la tombon de Z.
PED kiel ĉefgvidanto de la movado
tenas ĉiujn risortojn en siaj manoj kaj regulas la planecon de la propagando
kaj disvolvo. „Pola E-isto“ fariĝis jam oficiala organo de PED kaj
transportiĝas Krakovo, kie ĝin redaktas kaj regule eldonadas prof. Bujwid
kaj Hodakowski kun la administro de L. Kutscher.
En 1929 okazis la tria Tutpola Kongreso
dum la fama ekspozicio en Poznan. Kaj tiel jam regule ĉiujare - landa
Kongreso E jam estas respekte vidata en oficialaj rondoj. La Ministerio
Eksterafera jam kunhelpas (kaj subvencias) la eldonon de „Gvidlibro tra
Pollando kaj Gdansk“, la prez. de la pola respubliko akceptas delegacion E-an,
en la universitatoj okazas oficialaj lekcioj. En 1928 la plej nevenkebla
fortikaĵo ankaŭ cedis: La 15 XII. tra la radiostacio en Varsovio disaŭdiĝis
la unuaj E-aj vortoj de Wiesenfeld. Ekde tiu tempo ĉiujare je la sama
dato Wiesenfeld parolas tra la pola stacio en E. En 1930 okazis la unua invito
je U. K. tra radio: Wiesenfeld en la nomo de PED faris inviton al Krakovo por
1931. En 1934 la Pola Radio jam regule disaŭdigadis E-ajn prelegojn.
PED agas senĉese. Ĉiujare
okazas ĝiaj konferencoj dum kongresoj tutpolaj. En 1930 la IV. kongreso
okazis en Lodzo (solena malkovro de tabulo en la strato Zamenhofa, radioparolado,
oficiala leĝigo de la Pola Instituto de E, fondita dum la I. Tutpola E.
Kongreso en 1922 k. a.). En 1931 duafoje okazis U. K. en Krakovo. Kaj la poloj
aranĝis eĉ du postkongresojn. Unu - tuj senpere post Krakovo - en
Varsovio, kie okazis pilgrimo al la tombo de Z kaj malkovro de honora tabulo
sur la domo, kie loĝis Z ĉe strato Zamenhofa 9. La Kongresanoj el
Varsovio veturis Bialystokon por ĉeesti la duan postkongreson, kie okazis
la inaŭguro de belega impona monumento de Z en la ĉeesto de
reprezentantoj de la loka registaro.
En 1932 la V. landa kongreso okazis en
Lublin. En 1933 la VI. okazis kun la plej granda soleno en la salonoj de la
Varsovia urbdomo sub honora protekto de l' prezidanto de l‘ Pola Ministraro.
Ĉirkaŭ 40 agemaj grupoj,
kelkcent regule funkciantaj kaj multe vizitataj kursoj, oftaj prelegoj, oftaj
artikoloj en la ĉiutaga gazetaro, sistemaj prelegoj tra radio, ĉio ĉi
donas plenan fidon, ke la movado en P. nuntempe iras per grandajpaŝoj antaŭen.
Preskaŭ ĉiuj ŝtataj kaj komunumaj registaroj estas favoraj por
la movado, socio (en ĉiuj siaj medioj) rilatas respektplene al tiu ideo,
la gazetaro, ĝis nelonge obstina, nun gastame lokigas artikolojn, ofte eĉ
specialajn fakojn pri E, eĉ eldonistoj mem invitas aŭtorojn. En la
Varsovia ŝtata blindul-instituto E estas enkondukita oficiale kaj devige
por ĉiuj lernantoj de la vesperaj kursoj. En 1932 la Instituto akiris la
unuan elektran Braillepresejon kaj la unua de ĝi eldonita verko estas
lernolibro de E.
Societoj.
PE Delegitaro (PED), reprezentanto de ĉiuj E societoj en P. Ĝi
kreiĝis en 1926 post longaj kaj nesukcesintaj provoj. Ĝis nun PED
sukcesplene funkcias kaj akiris prestiĝon en P. Ĉiujare ĝi organizas
landajn kongresojn kun komitataj konferencoj. Ĝiaj organoj estas:
Ekzekutiva Komitato (nuntempe en Krakovo, prez. prof. Bujwid, sekr. J. Alfus)
Plena Komitato, Konferenco, kaj la revuo P E-isto, - PE Asocio, la unua organizaĵo en la historio de E en P,
fondita en 1908 en Varsovio. Ĝi ne okupas la lokon de la nacia asocio, nur
egalrajte kun multaj aliaj polujaj societoj apartenas al la PED. Longan tempon ĝi
estis la sola societo E-a en la rusa P. kaj tial eĉ pretendis je rajtoj de
nacia societo. - E Rondo Konkordo, Varsovio, kies celo estas disvastigi ne nur
E-n: sed ankaŭ ĝian internan ideon, fondita 18 majo 1921 laŭ
instigo de Z, fondintoj. Wiesenfeld, J. Litauer, Ign. Telchfeld. Komence
Konkordo havis la taskon fariĝi movado, tiucele estis direktita propagando
tra ĉiuj landoj de Eŭropo. (En Francujo estis jam pli ol 20 grupoj.)
Okazis dum la UK en Vieno kaj Ĝenevo int. fakaj kunsidoj iafoje kune kun
la pacifistoj. Laste ĝi limigis sian laboron je loka grundo kaj estas unu
el la plej agemaj grupoj. - Laboro,
lab. E-ista Asocio, unu el la plej ĉefaj klasbatalaj societoj en P. fondita
en 1919. Ekzistas 12 filioj kun centrejo en Varsovio. Li apartenas, kiel ĉiuj
aliaj societoj, al PED. - P Instituto
de E. Ĝi komencis sian vivon kiel provizora instituto antaŭ la I.
Tutpola E Kongreso en 1922 en Varsovio. La kongreso (3-5 jun.) oficialigis ĝin
kaj elektis kiel unuan gvidanton Wiesenfeld, kiu gvidis ĝin dum multaj
jaroj (aranĝis ekzamenojn, paroladojn radioprelegojn ktp.) En 1930 la
Instituto estis registrita ĉe la registaro kaj ĝia centro estis
translokigita Krakovon. La Instituto estis siatempe registrita kiel nacia filio
de la Int. Instituto de E.
La Pola
Literaturo estas jam de la komenco multe reprezentita. La nomon de Orzeszko
famigis Z per la traduko de „Marta“. Grabowski liveris al la E-istaro tre multe
da polaj juveloj, el kiuj ni citu: „S-ro Tadeo“ de Mickiewicz, „Pekoj de l'
Infaneco“ de B. Prus, „Mazepa“ de J. Slowacki, „Halka“ (unua opero en E) de
Wolski, „En Svisujo“ kaj „Patro de Pestuloj“ de J. Slowacki, „Consilium
Facultatis“ de J. Al. Fredro, Leono Zamenhof liveris al ni: „Aspazio“ de
Swietochowski, „Protesilas kaj Laodamia“ de Wyspianski, verkojn de Reymont
ktp. Kabe: „Faraono“ de Prus, „Fundo de Mizero“ de W. Sieroszewski, „La
Interrompita Kanto“ de M. Konopnicka k. a. Aliaj verkoj: „La Neĝo“ de
Przybyszewski (trad. Ficowski), „Ŝi - La Tria“ de Sienkiewicz
(Grabowski), „Ni Sekvu Lin“ de Sienkiewicz (Kuhl). „Quo Vadis“ de Sienkiewicz,
(trad. Lidla Zamenhof). El aliaj polaj aŭtoroj konataj estas en
E: Balucki (trad. Ender kaj Grenkamp), Belmont (mem E-isto), Zeromski k. a. Nuntempaj
polaj aŭtoroj: Tuwim (mem E-isto), Wittlin (trad. Wiesenfeld), Rzewski
(trad. Domostawski) k. a. Poloj laborantaj ageme sur la lit. kampo de E:
Zamenhofoj (Lud., Leono, Felikso, Lidja), Grabowski, Kabe, Zakrzewski,
Brzostowski, Bujwid, Kuhl, Wiesenfeld, Dratwer, Dreher, Grenkamp, Alfus,
Zawada. Originalaj verkistoj: Forge, Belmont, Karolczyk, Lejzerowicz, Sapiro k.
a. Sciencaj verkoj: „Kvin prelegoj pri bakterioj“ (de prof. Bujwid), „Estetiko
en Medicino“ (K. Ŝwiecicki) k. a. Kolektverko: Antaŭen Kun Kredo
(eld. „Pola E-isto“, 1912).
Aldono.
Apartajn biografiojn de ĉ. 60 polaj E-istoj oni trovas sub la litero de ĉiu
meritulo. Ne ĉiuj tamen estas tie troveblaj pro diversaj kaŭzoj
(manko de loko aŭ materialo, ktp). Ĉi-loke ni mencias kelkajn nomojn
de agemaj aŭ verkemaj pioniroj polaj. Ili estas (aŭ estis): d-ro
Chybczynski (red de „La Kuracisto“), St. Czarnowski (vortaro kaj lernolibro),
Kaz. Domoslawski, d-ro I. Dubrowicz, d-ro J. Geliebter el Zamoŝĉ, M.
Guterman (vortaro), f-ino Emilja Hermelin (nevino de Z), F. Hiller (aŭtoro
de E-a opereto), Jurysta, d-ro Karlsbad, J. Kaszycki (Krakovo), M. Kaus, J.
Kostecki (L. K.), Cz. Kozlowski („Petaloj“), L. Krysta, A. Lipski, F. Lotto, O.
Kuzma, Maske (polo eksterlande), J. Mikulski (artisto drama), d-ro P.
Muszkatblat, d-ro A. Naumann, s-ino H. Neuberg (Krakovo), Pankratz (membro de
la pola parlamento), Rudnicki, E. Ryttenberg (blinduloj), R. Rybczynski
(lernolibro), H Schnützer, W. Skalski (lernolibro) d-ro Sochacki el Deblin, A.
Stankiewicz, prof. Swiecimski (dir. de gimnazio, kiun li disponis por la Pola
E-Societo), prof. M. Sygnarski (lernolibro), St. Szabuniewicz el Moskvo, N.
Szapiro (agema eldonisto e-a, Br. Szczepankiewicz, S. Szyk el Wilno, M.
Trochimowski, J. Tuwim (plej fama nuntempa pola poeto), d-ro Wajsblum, K.
Wasilewski, L.Wiener (lernolibro), d-ro Wizel, Al. Zambrzycki (ced. de „La
Farmaciisto“) kaj K. Zajaczkowski.
Noto.
Specialajn dankojn meritas pro grava helpo aŭ kunlaboro: S-o J. Alfus (Krakovo)
„ W.
Pfeiffer (Lodzo)
„ Dr
W. Róbin (Varsovio)
„ Dr
Sofio Zamenhof (Varsovio)
„ Dr
Felikso Zamenhof †
F-ino
G. Spiess (Dancigo)
„ G.
Berg (Stokholmo)
S-o
H. Fischbach (Drahovice)
„ G.
Vermandere (Antverpeno)
„ R.
Kreuz (Ĝenevo)
F-ino
E. Pastein (Varsovio)
„ H.
Edelbaum (Varsovio)
E. WIESENFELD.
Pontz
(ponc) Josef, germano, d-ro jura, notaria kandidato en Jablonec a. N. (Gablonz,
Ĉeĥosl.). Nask. 5 jul. 1895 en Haslau apud Aŝ. E-isto de 1909.
Aktive kunlaboris en la landa organizo, prezidis GEL.
Popov
Aristo, bulgaro, instr. en vilaĝo Dolna Orjaĥovica. Nask. 17 apr.
1870 en D. O. Aktivulo de ĉ. 1897. Lernolibro, artikoloj, paroladoj.
Populara
Esperanto-Biblioteko estas fondita en Amsterdam 1933 de neesperantistoj. Ĝi
celis doni ĉiumonate bonan romanon malkare al abonantoj. Ĝi
aperigis kvin numerojn, kaj poste ĉesigis la eldonon.
Por
Recenzo. Novelo, originale de Sturmer.
1930, 61 p. „Brila pruvo pri la mozaikarta talento de la aŭtoro. Li estas
nia plej hodiaŭa verkisto, kiun amuzas la akvoguto, ĉar en ĝi
oni ludas la dramon de la mondhistorio. La lingvo estas moderna, kuraĝa.“
(Szilágyi, L. M., 1931, p: 49.)
Porto Carreiro Neto (portu karejru
netu), Luiz de Costa, brazilano, d-ro, Inĝ., docento kaj asistanto ĉe
la Politeknika Lernejo de Rio de J. Ĝen. sekr. de BLE kaj vicprez. de BKE,
vicĉefdel. de UEA. Poeto kaj prozverkisto, du trad. romanoj en manuskripto.
Kunredaktas kompletan P-E Vortaron.
Portugalujo.
La unua portugalo, trovebla en la E dokumentaro, estas d-ro Costa e Almeida, kiu estis ano de la
unua juĝanta komitato en 1895 kaj multjarposte la unua LKano. La movado
gutgute pligrandiĝis en Porto, kiam la unua lernolibro aperis duonverkita
de Heinlein Ferreira (1896). En Porto J. A. Proenca kaj en Lisboa Rudolf
Horner paroladis (unue 8 jan. 1907) kaj kursgvidis unue sindonante kore al la
movado. Jen la unuaj estraroj de la unuaj grupoj (1909): Porta Grupo E-ista:
hon. prez. H. F. Höveler (Ĉefeĉ), prez. Fernando Proenca, sekr. Madeira,
Kas. Teixeira, dir. Ferreira da Silva, Freitas Veloso, Moreira da Silva kaj
Manuel Cunha. Lisbona Grupo E-ista: prez. Bandeira de Melo, vicprez. Horner,
1-a sekr. Luzo Bemaldo, 2-a sekr. Oliveira Coelho, kas. Pereira da Silva.
Samjare en apr. aperis la unua n-ro de la unua P E-Revuo, kies unua gvidanto
estis Proenca. La unuan duonoficialan favoron prezentis P Societo de Ruĝa
Kruco kun la eldono de 10.000 E-gvidiloj, disdonitaj senpage al la sanigserva
oficistaro kaj al la membroj de la societo (1912). La akcepto de E kiel lingvo
permesata de la promilita centro (1916) estis la unua oficiala venko;
cenzuristo Kap. Acacio Lobo. En „Lisbona Verda Stelo“ la unua laborista E
spertulo Costa Junior starigis por la LVS la unuan labor-istan E Asocion
(1917). Samjare Saldanha Carreira ricevis permeson oficialan de la
Militministro kunporti la E distingilon; en la mondo li estis la unua oficiro
kun tia permeso. La prez. de la P Respubliko d-ro Sidonio Pais persone ĉeestis
gravan feston en la Nacia Teatro je honoro de Z (1918). Aperis en la registara
tagĵurnalo 8 aŭg. 1919 la unua oficiala permeso al senpaga kurso de
E en komerca lernejo. La oficialaj rezultatoj
estas enskribitaj en la granda registrolibro de la ĝeneralaj ekzamenoj,
kiuj okazis sub la prezido de d-ro Antunes Coimbra, direktoro de la lernejo
Ferreira Borges kaj gvidataj de Luzo Bemaldo (eminenta E pioniro) kaj de la
prof. de la kurso, Saldanha Carreira.
En la unua periodo de la movado Proenca,
Horner kaj Bemaldo estis la sana cerbo de la movado; Godofredo, d-ro Costa
Esteves, Acacio Lobo, Eduardo Moreira iliaj viglaj helpantoj. Iliaj nomoj
aperis ĉiam tra kursoj, paroladoj kaj artikoloj. Multaj efemeraj grupoj
stariĝis kiel multaj kursoj en metropola kaj koloniaj urboj. Kiam okazis
la registarŝanĝo en P en 1910, E servis por detrui neverajn noticojn
dissendatajn eksterlanden de la malamikoj de la nova reĝimo. En 1916 la
movado ĝuis gravan favoron de ĉiutaga ĵurnalo „Jornal do
Comercio e das Colónias“, kiu malfermis rubrikon sur la unuapaĝo sub
titolo: Oficiala Fako de la Komitato „Por E en la Komerco“. La komitato
estrata de Bemaldo redaktis pli ol kvindek artikolojn. Pro sia agado meritas
specialan mencion Lisbona E-Societo, en kiu sindone laboris Adelino de
Carvalho kaj Etelvina Silva. La laboristoj tra Lisbona Verda Stelo kaj la Vero
eldonis 6 n-rojn de la gazeto „Laboro“ kaj poste 12 de „La Vero“. En 1924 la
societo „Rondo Amikeco“ kaj aliaj fondis la PE-Asocion, kiu nacia societo
laboris vigle en la sidejo de framasona lernejo, ĝis kiam militistaj diktatoroj
ĝin okupis. De tiam PEA vivas kvazaŭ nur en poŝtkesto 279
Lisboa, en la espero de pli favoraj kondiĉoj. Saldanha Carreira oficiale
gvidis kurson ĉe la Polico. La policistoj uzis kaj uzas E distingilon kaj
iliaj turismaj servoj estis kaj estas oficiale uzataj de la ĉefdelegito de
la P Teritorio de UEA laŭnecese. Post fermo de la unua kurso la kursanoj
malfermis asocion PE Polica Asocio, bele meblitan de la ĉefkomandanto. Dum
1925 aperis 6 n-roj de la oficiala organo de PEA ĉefe per la donaco de
Teixeira Lino-Fundao (Esk. 12.000 S 00). Dum 1927-30 la movado dormadis, nur la
laboristaj E-istoj daŭrigis konstante kaj senlace la propagandon, kiu eĉ
nun estas tre vigla. Registrindaj nomoj: Costa Junior, Irmundo Barros, Vicente
Junior kaj Armando d' Almeida. La ĉefaj nunaj laboristaj asocioj estas
Ligo de l' Okcidentaj E-istoj, Antaŭen kaj Nova Vojo.
En 1932 la movado reviviĝis post
parolado kaj kurso gvidita de Saldanha Carreira antaŭ la mikrofono de la
Radio Stacio CT. 1AA Lisboa de Abilio Nunes dos Santos. La instruo estis vera
apostolado, la paroladanto profitis ĉiam la korespondaĵojn elvenantajn
el la Asocio de Blinduloj, el la Malliberejoj ktp., por sin turni al ĉiuj,
kiuj bezonis protekton kaj komforton kaj beni ilin per ripozigaj, mildigaj vortoj.
Kiel sekvo, la unua kongreso de Radiotelefonio (1932) aprobis ĉiesvoĉe
tezon prezentatan de radioamantoj de Barreiro, aklame apogante la decidojn de
Kongreso de Radio-Kluboj okazinta en Cannes. La konkludoj de la unua Nacia Kongreso,
por ke E estu akceptata kiel lingvo de la Radiotelefonio estas prezentitaj
oficiale al la ministro.
En 1933 fondiĝis E-ista sekcio en
„Touring Club de Portugal“. Pere de ĝia agado oni sukcesis aranĝi
duonoficialan nedevigan E-kurson en la komercaj lernejoj de Ferreira Borges,
Veiga Beirao, Rodrigues Sampaio; oficialan nedevigan kurson ĉe la polico;
kaj kurson en Touring Club, kies vicprez., la fama verkisto D. Alberto Bramao
prezidis ĉiujn kunvenojn kaj paroladojn organizitajn de la sekcio.
SALDANHA CARREIRA
Postnikov
A., ruso, kapitano de rusa gvardio. Aristokrato, kavaliro de multaj ordenoj pro
partopreno en 28 bataloj dum la japana milito. Energia prop-isto de E. En 1909
li fondis Ruslandan Ligon E-an, revivigis la gazeton „Ruslanda E-isto“. En 1910
li organizis la I-an rusan E-kongreson. Sed li uzis E-n „ankaŭ por la
malhonora kontraŭregna agado“ (laŭ esprimo de Ŝirjaev) kaj tio
kaŭzis al la plua E-movado en Rusujo tre senteblan ekbaton. En 1911 li
estis arestata kaj aljuĝata al degrado de la rangoj, senigata je la
ordenoj kaj klasrajtoj kaj kondamnata al 8-jara punlaborado. La Ligo kun siaj
filioj estis fermata de la registaro. Ŝ.
Postnikov
Feodor A. (ps. F. A. Post), ruso, nun usonano, kozaka oficiro, poste milita inĝ.
en Ruslando ĝis 1905, inĝ. kaj termezuristo en Usono. Nask. 29 febr.
1872 en Kovno-Kaunas. Prez. de la unua oficiala E-Asocio „Espero“, Petrograd.
1897-99, prez. de Vladivostoka Grupo, 1902--05, konstruisto de unua E-a (?)
Balono „Espero“ dum rusa-japana milito. Akcelanto de E en Japanujo pere de
prof. Hasegavo. Organizanto de la unua E-a rondo en Kalifornio, Berkeley, 1907,
prez. de la tiea grupo kaj ĝia kursgvidanto dum multa jaro. Multaj
artikoloj en la unuaj E-revuoj „La E-isto“; LI ktp., eldonisto de „Pacifika
Espero“. 1915, 1925-28.
Poŝto,
v. PTT.
Poŝtstampoj.
Dum la UK-j la poŝtoj de la koncernaj landoj lokigas en la Kongresejoj poŝt-oficejon,
en kiu la poŝtaĵoj, elirantaj (el tiu oficejo) estas stampataj per
speciala stampilo kun teksto dediĉita al la Kongreso.
La unua poŝtstampo kun teksto E-a
okazis dum la IX. UK en Bern (Svisujo) 1913. Ĝia aspekto: rondo, de radio
14 mm-a; interne de ĝi - dua rondo samcentra de radio 8 mm-a. En la spaco
(zono) inter la du rondoj troviĝis (rond-ire) la jena teksto: „IX.
Universala Kongreso de Esperanto Bern“. En la interna rondo iras tra la mezo,
horizontale du paraleloj, inter kiuj estas spaco de 9 mm kaj troviĝas
jena teksto: 29. VIII 13-3. Super tiuj paraleloj, en la segmento, formiĝinta
de la supera paralelo kun la interna rondo, ĝuste en la mezo troviĝas
E-a stelo, ĉirkaŭita de malgranda rondeto, kiu tuŝas: supre -
la internan rondon kaj malsupre - la mezon de la supera paralelo. Ambaŭflanke
de tiu steleto (en la supra segmento) troviĝas po kvin vertikalaj
malkreskantaj linietoj. En la malsupra segmento (t. e. en la spaco formiĝinta
de la malsupra paralelo kun la malsupra parto de la interna rondo) ankaŭ ĝuste
en la mezo troviĝas sama rondeto sed en ĝi - la svisa blazono (kruco
paralellinia, aŭ, kiel oni nomas en la tipograf-arto: „neon“ linia) ksj
ambaŭflanke de tiu blazono samaj vertikalaj linietoj (kiel en la supra
segmento).
La sekvantan jaron, en 1914 la Pariza
Kongreso ankaŭ havis Kongresstampon, sed en franca lingvo. Rondo de radio
13 1/2 mm (nur unu) kaj en ĝi rondtekste: „10-e Congrès Int. Esperanto“
(kaj alidirekte, sed ankaŭ rond-ire): Paris. En la mezo de la stampo - tri
linioj horizontalaj, en la unua - steleto; en la dua - 2-8 kaj en la tria - 14.
La XI kaj la XII ŝajne ne havis
Kongresstampon.
La XIII (1921) -havis, la XIV ĝis
la XVII (Ĝenevo 1925) ankaŭ havis.
La XVIII - ĉu havis - mi ne aŭdis
(ŝajne - ne)
La XIX ĝis XXII (Oxford 1930) havis
E-tekstajn.
La XXIII kaj la XXIV havis kun
nacilingvaj tekstoj.
XXV (jubilea) en Köln - ne havis
Kongres-stampon.
E. WIESENFELD.
Potapĉik
Nikolaj Stepanoviĉ, ukrainano, sovetiano, laboristo. Nask. 1903. E-isto
de 1929. Estro de la kultursektoro de Ukrainia Intersindikata Konsilantaro, ĝenerala
sekr. de Ukraina komitato de SEU en Ĥarkov. Kompilis kaj redaktis
kolekton da arlikoloj pri socialisma konstruado en USSR „La paŝoj de
Jarkvino“, 1932.
Pouchot
(puŝo) Georges, franco, prof. Nask. 20 sept. 1880 en Caluire (apud Lyon).
Sekr. fondinto de „Amikaro E-ista de Lyon“ (1904), sekr. de la Rodana
Federacio. Adm. de SFPE. De 1905 gvidis multajn kursojn, publikajn kaj
oficialajn (urbajn aŭ lernejajn) kaj per radio (TSF).
Pragano
Sigismundo, rumano, advokato en Bucureŝti. Nask. 5 jan. 1907 en B.
Prop-isto de la E-istiĝo en 1923, partoprenis la landan movadon, gvidis
kursojn, eldonis la rumanan ŝlosilon. De 1931 funkciis kiel Cseh-metoda
instruisto en Nederlando kaj Anglujo. Tradukis el la rumana literaturo por
diversaj E-gazetoj. Aperigis en 1928 la libron de E Relgis: „La humanitaristaj
principoj kaj la Internacio de la Intetektuloj“ kaj trad. en 1932 (kun P. Firu)
verkon „Rumana Bonhumoro“ en elektitaj rakontoj, kiu ricevis rekonon kaj monan
subvencion de la rumana registaro.
Praha.
Ĉefurbo de Ĉeĥoslovakujo; 848.000 loĝantoj. - 13-a UK 31
jul. - 6 aŭg. 1921; 2561 kongresanoj el 35 landoj. Grava oficiala
simpatio. Decido pri centra organizo de la Emovado. - Samtempe 1-3 aŭg.
okazis la fondo kaj 1-a kongreso de SAT. Honorprez. H. Barbusse. Oni malakceptis
la neŭtralecan starpunkton. - Int. Konferenco Paco per Lernejo 16-20 apr.
1927, kunvokita de la Int. Eduka Oficejo el Ĝeneve. E kiel nura traduka
lingvo. - 14-a Int. Katolika E-Kongreso en 1929 en la kadro de la miljarfestoj
de s-ta Venceslav; 211 kongresanoj el 16 landoj.
Pratdesaba
Josep, kataluno, astronomo, (posedas gravan privatan observatorion). Nask. 6
aŭg. 1870 en Vic. E-isto de 1906. Fond. kaj estis prez. de l' loka EG;
prop-isto ĉe sciencaj medioj.
Preĝlibroj
(katolikaj). La unuan kat. preĝlibron verkis Beaufront (1893, 46 p., dua
eld. 1902, 65 p.), kiu en 1906 prezentis ĝin al Papo Pio X-a. Pluaj preĝlibroj:
„Katolika preĝaro“, (v.) eldono de Espero Katolika, 180 p 1907. - „Spirita
Juvelaro“, 1910, 292 p. trad. el la nederlanda P. P. Pastro, 1910, 292 p. -
„Migru kun mi“, (v.) el la germana trad. Clemente, 1913. 336 p. - „Kat. Preĝlibro“
(v.) de Carolfi 1922: 160 p. - E-a Preĝareto por katolikoj dum int.
kunvenoj, 1924, 36 p. - „Kat. Preĝareto“, 1929, 32 p. - „Preĝareto“
de Carolfi, 1931, 48 p.
Frato W. van ZON.
Preĝo
sub la verda standardo. Poemo de Z, kiun li verkis en 1905 okaze de la I-a
UK kaj deklamis en la fino de sia kongresparolaĵo. . . el ĉiuj poemoj
de Z estigas la plej ampleksan sentadon.,. Estas pulsado de la tuta mondo, kiu
donas vivon al ĉi tiu poemo, kaj la koloron de l' vivo.“ (Artikolo de Behrendt
en „Kongresa jubilea Libro“, 1933.)
Preller
Frans Jozeph, nederlandano katolika sacerdoto kaj dominikana pastro. Nask. 18
marto 1885 en Arnhem E-isto de 1907. Starigis kun J. P. L. Niesten grupon en
Nijmegen en 1909, helpis fondi NKEL, kies estrarano li estis dum multaj jaroj.
Faris prop. prelegojn kaj verkis multnombrajn artikolojn. Kunlaboris al „Ned.
Katoliko“.
Prengel
Francis August, verkisto astrologia „Bydgoszcz, Polujo. Nask 26 jun. 1899 en
Chicago, Usono. Teatro- kaj muzikkritikoj. Ĉiujare eldonas almanakon pri
kosmaj influoj. Fervora prop-isto, gvidanto de la E-movado en B. Aranĝas
ofte prelegojn kaj kursojn. Dum multaj jaroj gvidis agentejon „P. E-Servo“.
Estis la iniciatinto de l' unuiĝo de ĉiuj polaj ES-j.
Presa
Societo Esperantista. Fondita en Paris en 1904 por la presado kaj eldonado
de E-aj gazetoj kaj libroj. Ĝi estis la unua pure E-ista entrepreno.
Prez. de la administracio estis prof. Th. Cart, komerca dir. d-ro P. Fruictier,
teknika dir. P. Lengyel. Inter la gazetoj de ĝi eldonitaj la plej grava
estis la LI, kies red. Cart, ĉiam energie batalis por la Fundamento. Dank'
al tiuj gazetoj kaj al la multnombraj nur purstilaj libroj, kiujn ĝi
eldonis, la ŝanĝemuloj de E estis venkitaj. Post la milito tiu
societo devis ĉesigi sian ekzistadon kaj tute malaperis. Sed jam de 1908
la akciuloj de la societo decidis vendi la presejon al ĝia laborestro
Viktoro Polgar kaj konservis nur la librejon-eldonejon. Laŭ I. POLGAR.
Preter
la Vivo. Poemaro de Baghy. 1922,
128 p., dua eld. 1931. „En nia int. poezio ĝi estas nova venko, nova
atingita ŝtupo kaj samtempe nova elira punkto por la estontaj formoj kaj
serĉadoj. La tuta libro spiras per la plej alta kaj pura romantikismo kun
aldono de la vagabonda estetiko.“ (Skito, L. M, 1923, p : 98.)
Pri
Esperanto. De C. Aymonier, el 1a
franca trad. R. Ferter. 1913, 68 p.
„Diskutado pri kelkaj ŝanĝoj de Ido proponitaj.“
Pri
la origino de l' homo. De Keith,
el la angla trad. Brown kaj Cormick. 1928, 64 p. „Riĉa je
interesegaj faktoj, je pripensigaj deduktoj“. (G. S., ,E', 1928, p. 176.)
Pri
1' Moderna Arto. De Jan Brzekowski
kaj S. Grenkamp. 1934, 32 teksto- kaj
68 kliŝopaĝoj. „Ĝi alportas multe pri la novaj „ismoj“ de la
pentroarto kaj en densa, drasta formo, plej taŭge konigas ĉion, kion
estas necese scii pri la diversaj tendencoj.“ (G. Avril, „Lingvo Libro"
1934, p: 29.)
Primmer
John Boyd, skoto, kuracisto. Nask. 30 marto 1877 en Townhill,
Dunfermline. Dramverkisto. Prez. de Skota EF, 1918; kontribuanto al „Int.
Medicina Revuo.“
Princo
Serebrjanij. Historia romano de Alekseo Tolstoj, el la rusa trad. M. Ŝidlovskaja, 1912, 286 p. „Ĝi
prezentas al ni la strangan caron, . . kiam li fortege premas la bojarojn per
la nove kreita korpuso de la „opriĉnikoj“. La tradukistino skribis laŭ
tre perfekta E-a stilo.“ („La Revuo,“ VII-a vol., p: 142.)
Printempo
en la aŭtuno. Rakonto pri dolĉe melankolia renkonto. Originala
romaneto de Baghy. 1931, 114 p.
Aperis ankaŭ en hungara traduko. „Tiu idilio inter studento kaj filino de
foirarlekenoj havas freŝecon, koloron, naivecon ĉarmajn.“ (G S. ,E',
1931, p: 145.)
Pri
Piedpilkludanto. Rakonto de V. v Nispen,
el la nederlanda trad. M. Bartholomeus.
1934, 96 p., kun ilustraĵoj. Malmultaj okazaĵoj, religi-morala
tendenco.
Privat
(priva) Edmond, franclingva sviso, d-ro pri historio, docento ĉe la Ĝeneva
Univ., verkisto, kunlaboranto de naciaj gazetoj. Nask. 17 aŭg. 1889 en
Genève jam dum la infanjaroj li lernis E-n, en 1903 fondis
kun Hodler la gazeton Juna E-isto. En
1905, kiel 16 jara junulo partoprenis la unuan kongreson en Boulogne sur Mer,
kien li piede pilgrimis kaj kie kun matura elokventeco parolis, P. en la
Pariza universitato studis lingvosciencon kaj historion kaj meritas specialan
atenton liaj libroj franclingvaj pri Historio kaj Psikologio de Popoloj. P.
prezidis int. komitatojn kaj konferencojn por la liberigo de subpremitaj
nacioj. Dum 1922-26 honora konsilanto kaj vicdelegito de Persujo. Pioniro de
la popolklerigo kaj de la kooperativa sistemo en Svislando. Tiu meritplena vivo
estas organisme traplektita de E rilatoj. En 1907-08 faris longajn
propagandvojaĝojn tra Usono, Anglujo kaj Francujo, en 1911 en Ruslando kaj
Mez-Eŭropo. De 1920 ĝis 1934 li redaktis Esperanton, kie konstante aperis liaj klarvidaj, elegantstilaj
artikoloj. De 1921-1928 li reorganizis kaj gvidis la int. movadon. En 1923
prez. de ICK, 1925 prez. de UEA, prez. de Svisa Societo E. Lia propagandista
agado distingiĝas per la absoluta seriozeco kaj kompetenteco. Li
prezentis E-n al Ligo de Nacioj al la Int. Laboroficejo kaj Univ. Telegrafa
Unuiĝo, aranĝis int. konferencojn teknikajn en E (Edukistoj -
Genève 1922, komercistoj - Venezia 1923, Radio - Genève 1924,
Paco per lernejoj - Praha 1927, Unua Somera Universitato, Genève 1926.)
Kiel oratoro estas unu el la plej eminentaj, klara kristale pura elparolo kaj
komprenebla logika facila pensperado. Ankaŭ lia pedagogia agado meritas
laŭdon. En 1908 aperis liaj „E at a glance“ kaj en la sama jaro „E in 50
lessons“, en 1910 „Karlo“, kiu ankaŭ nun estas populara legolibro En 1911
aperis la same populara rektmetoda kaj bonega „Kursa Lernolibro“ kaj ĉe
tiu fako ni mencias lian E lingvistan ĉefverkon „Esprimo de Sentoj en E“.
Pli science, pli klare kaj pli ĝueble oni ne povas pritrakti teoriajn
problemojn, kiel ili aperas en la prezentado de P. en tiu ĉi libreto. Li
estas la plej grava historiisto de la juna E movado. El lia „Historio de E“ (U nua Parto 1911, Dua Parto 1927) , kaj el la
„Vivo de Z“ (1920) ni havas la plej detalan kaj samtempe poezian rakonton de
historio de E. Krom tiuj aperis lia traktaĵo „Pri E literaturo“ (1911),
verketo kun la samaj kvalitoj. La talento de P. produktis ankaŭ
beletristajn verkojn, la versan dramo-legendon „Ginevra“ (1913), kaj „Tra l'
Silento“, en ili mildvoĉa, delikatsenta poeto prezentas sin. Liaj ĉiuspecaj
verkoj respegulas el stila vidpunkto kristalan, puritanan klarecon,
elegantecon kaj en la historiaj kaj beletristaj verkoj tiu stilo atingas la
plej altajn regionojn de la E literaturo. Ĉu la stilo, ĉu la diritaĵoj
sentigas al ni, ke la verkisto de sia juneco vivas en la E-ista vivo, lia
individuo estas ne disigebla de la E-ista agado kaj tiu sento kaj kredo -
logika kredo de klerulo - floras en liaj verkoj sub la literoj, kiuj neniam
estas mortintaj aĵoj por P. Kion ajn li verkas, la frazoj vivas, ni
rekonas ĉiujn kolorojn de la vera vivo. Kaj lia verkista agado jam en frua
epoko de la E movado influis la junan generacion por liberiĝi de la
paper-odora, seka literatura tendenco. Kaj ankaŭ sur aliaj kampoj same
favore li influis siajn kunlaborantojn kaj la E-istaron.
F. SZILÁGYI.
Procházka
(proĥaska) Karel, ĉeĥo, landa konsilanto en pens., loĝas en
Praha. Nask. 1 okt. 1880 en Nìmecký Brod. De 1906-14 prop. paroladoj en Praha
kaj en provincaj urboj, instruado. Antaŭ la milito komitatano kaj
vicprez. de E K en Praha kaj de BUE. Ekzamena komisionano. Post la milito
kunreorganizinto de Ĉ. AE. Komitatano de ĈEI. Verkis Ĉ-E
vortaron, (25.000 vortoj), kunverkis sisteman lernolibron, kunlaboris je
gazetoj, kuntradukis ĉeĥan romanon „Avinjo“ de B. Nìmcová.
Programo
de Komunista Internacio. El la rusa trad. G. Filipov kaj A. Sissler,
1930, 119 p. „Plej aktuala dokumento de Komintern. Ĝi montras al ni la
spiritostaton, en kiu troviĝas la anoj de la komunistaj partioj. La
lingvo kelkloke estas tre peza.“ (Jonas, „La Socialisto“, 1930, p : 80.)
Pro
Iŝtar. Romano, originale de Luyken
1924, 304 p. Temo el la antikva Babela historio. „La bildoj senĉese
alternas, fariĝas ĉiam pli interesaj, pentrindaj. La romano, kiel
granda filmo, aperigas antaŭ ni la okazintaĵojn tute vivoplenaj. Ĝi
estas garnita per historiaj aŭtentikaĵoj.“ (Jobo, L. M. 1924, p:
200.)
Pro
kio? Kriminal-romano originale de Argus
(ps. de F. Ellersiek). 1920, 158 p. „Vera policromano. Temas ne nur pri terura
krimo kaj lerta trovado de l' krimulo tra diversaj aventuroj kaj landoj, sed
ankaŭ pri amnaskiĝo kaj ĝia evoluo al edziĝo inter la ĉefpersonoj.
La verkisto mirinde uzas nian lingvan riĉecon.“ (G. S. ,E', 1921, p: 55.)
Proleta
Esperantistaro. Internacio de Proleta Esp-istaro (IPE) fondiĝis en
1932 rezulte de grava skismo en mezo de SAT, kiu estis ĝis tiam unueca
mondorganizaĵo de iuj proletaj E-istoj (v. SAT, Laborista movado). Pro
sia speciala „sennacieca“ ideologio kaj gvidado, SAT jam en la unua tempo de
sia ekzistado malkontentigis multajn prol. E-istojn. Ankoraŭ en
1922-1923 la ideaj kaj organizaj principoj de SAT estis forte kritikitaj el la
flanko de SEU, kiu eĉ eldonis specialan deklaracion pri tio titolitan „Nia
pozicio“. Tamen ĉe la 3-a kongreso de SAT en Kassel 1923 estis atingita
interkonsento kaj dum la pluaj kvin jaroj SAT kaj SEU harmonie kunlaboris en
plena konkordo. Tiuj ĉi jaroj estis la plej progresaj jaroj de SAT-movado.
De post la jaro 1927, kiam la direkcio
de SAT en Parizo komencis pli insiste propagandi en SAT-gazeto la ideologion de
sennaciismo en ties malproksimen evoluinta formo, denove komenciĝis en
SAT forta kritikado kontraŭ tiu tendenco. Grandan skandalon elvokis nova
broŝuro de Lanti „Laborista Esp-ismo“, kiu estis eldonita kiel kvazaŭa
programo de SAT kaj kiu enhavis diversajn asertojn ne akcepteblajn laŭ la
marksisma vidpunkto. Ĉefe la kritikoj devenis el la flanko de SEU-anoj.
Por repuŝi tiujn kritikojn, la
direkcio de SAT en Parizo entreprenis fortan atakon kontraŭ SEU kaj precipe
kontraŭ ties ĝenerala sekretario Drezen. Utiliginte la malfacilajn
kondiĉojn de montranspagado el Sovetunio al aliaj landoj, la direkcio
akuzis SEU pri „intenca“ retenado de la mono por malutili al SAT. Kaj kiam la
opozicio decidis eldoni gazeton por kontraŭbatali, la direkcio eksigis el
SAT Drezen kaj multajn aliajn opoziciulojn sovetiajn kaj alilandajn.
La konflikto atingis apogeon en okt.
1930. En Berlino fondiĝis Organiza oficejo de klasbatala SAT opozicio,
kiu entreprenis eldonadon la gazeto „Internaciisto“ responde al „Sennaciulo“.
En Leipzig komencis laboron nova sendependa eldonejo de revolucia E. literaturo
„Ekrelo“. Kontraŭ la alte leviĝinta opozicia ondo la direkcio de SAT
asekuris sin per enkonduko de nova regulo ebliganta voĉdonrajton en SAT
nur al la plenjarabonantoj de „Sennaciulo“. Tiamaniere estis senrajtigita
granda plimulto da SAT-anoj. Por ricevi aprobon al sia konduto, la direkcio
aranĝis voĉdonadon, en kiu partoprenis nur ĉirkaŭ 600
personoj. Responde al tiu ĉi direkcia voĉdonado, la opozicio
organizis en marto 1931 alian ĝeneralan voĉdonadon inter ĉiuj
SAT-anoj senescepte: el 1256 voĉdonintoj el 30 landoj 1218 voĉdonis
malfidon al la direkcio (sume, kun subskribintoj de kolektivaj rezolucioj
entute 2700 SAT-anoj esprimis malfidon al la direkcio).
Ĉe la vica SAT-kongreso en Amsterdam
en aŭg. 1931 la opozicia anaro aranĝis propran kongreseton, kiu decidis
anstataŭ la organiza oficejo fondi Int. Unuigan Komitaton de Proleta
E-Movado. Krom SEU, al la opozicio plene aliĝis Germana Lab. E. Asocio,
Japana prol. E. Unio, Bulgara LEA kaj Nord-Amerika LEA (LEANA). Aliĝis
ankaŭ certaj partoj de la lab. E asocioj franca, pola, brita, sveda,
nederlanda, hungara, ĉeĥoslovaka, finna, norvega, aŭstra,
hispana k. a.
Kiam evidentiĝis la neebleco devigi
la direkcion de SAT reakcepti la eksigitajn membrojn kaj tiamaniere restarigi
la unuecon de proleta E-movado, la skismo realiĝis definitive.
Granda nombro da membroj forlasis SAT: el 6.500 membroj en 1929 - post du jaroj
en 1932 en SAT restis apenaŭ 1500.
En aŭg. 1932 en Berlino okazis 1-a
fondkongreso de IPE. Ĉeestis 348 delegitoj el 12 landoj. Ĉe tiu
kongreso IPE konstituiĝis kiel unuecfronta klasbatala organizaĵo de ĉiutendencaj
proletaj E-istoj dezirantaj praktike labori per E. por socialismo.
La faŝista ekrego en Germanlando
detruis la junan IPE-centron Berlino. Estis ĉesigita la eldonado de
„Internaciisto“. Int. IPE-oficejo estis transportita el Berlino al Amsterdamo,
Holando. Kiel organo de IPE de post julio 1933 komencis aperadi nova gazeto
„Sur Posteno“ en Moskvo (de post okt. 1934 ĝi aperas en Amsterdamo).
En aŭg. 1934 en Lille (Franclando)
estis kunvokita int. konferenco de IPE, partoprenita de 73 delegitoj el 9
landoj. Ĝi decidis starigi int. IPE-cenhon en Leningrado, plifortikigante
samtempe la IPE-oficejon en Amsterdamo. Samtempe la konferenco alvokis ĉiujn
e-istojn al IPE, SAT, ISE k. a. partopreni la laboron de PEK (Proleta E.
Korespondanto), kiu prezentas la plej bonan bazon por unuecfronta agado de ĉiuj
anoj de tiuj organizaĵoj. La 2-an IPE-kongreson la konferenco de Lille
decidis okazigi en Antverpeno en 1935.
Ĉe sia fondiĝo IPE havis 7
landajn sekciojn kaj unuigajn komitatojn kun proks. 5.500 membroj. Fine de 1934
IPE havas 10 landajn sekciojn kaj 11 unuigajn komitatojn kun proks. 14.000
membroj; nome - sekcioj: SEU - 8000, GLEA - 2000, JEP - 800, Bulg. LEA - 500, Ĉinlando
- 400, Brita LEA - 300, Japana Prol. E. Unio - 150, LEANA - 100, Saarlando -
100, Aŭstralazio - 100; unuigaj komitatoj: Nederlando - 200, Svedlando -
75, Hispanlando - 75, Norveglando - 50, Ĉeĥoslovakio - 50, Estonio -
50, Laivio - 50, Islando - 25, Danlando - 25, Greklando - 15, Svislando - 10
k. a. v. La. borista Movado.
N. NEKRASOV.
Proletaria
Kantaro. 1924, 180 p. „La elekto de la kanto, ilia proleta tendenco, ilia
int. valoro, la fakto, ke ĉiu povas studi kaj kanti ilin dank' al la
muziknotoj, faras el tiu volumo unikan verkon.“
(Laŭ SAT-jarlibro, 1929/30.)
Prologo.
Jubilea kolekto de originalaj poemoj, 1918-28, de Miĥalski. 1929, 64 p. „Jen entuziasmo, amo, pasio,
vulkaneksplodo de sentoj. La aŭtoro lertege uzas nian lingvon, kaj posedas
seneraran verssenton; laŭ ritmo, laŭ poezio, li atingas perfektecon,
la lingvon li senceremonie traktas aŭ perfortas.“ (G. S. ,E', 1929 : p:
184.)
Promesoj.
Kartetoj, aldonitaj al la unuaj lernolibroj de Z, kies teksto estas la jena:
„Mi subskribinto, promesas ellerni la proponitan de D-ro Esperanto lingvon
internacian, se estos montrita, ke dek milionoj personoj donis publike tian
saman promeson.“ Subskribo. Sur la dorsa flanko: nomo, adreso. Personoj,
principe kontraŭaj al ideo de lingvo int., aŭ neantaj ĝian
eblecon, estis petataj resendi la karteton kun subskribo: „kontraŭ“. Tiuj,
kiuj estis pretaj ellerni la lingvon en ĉiu okazo, sendepende de nombro
de adeptoj, devis respondi per la vorto „senkondiĉe“.
ŜIRJAEV.
Prononco.
v. Elparolo.
Propaganda
pledvojaĝo al la oka Int. E-ista Kongreso (de Paris ĝis Kraków).
Originale verkita de Devjatnin.
1912, 94 p.
Protestantoj.
La strukturo de la prot. eklezio tute ne estas favora al enkonduko de
helplingvo, ĉar int. rilatoj preskaŭ ne ekzistas. Eĉ en la
naciaj eklezioj mem estas tiel profunda malunueco, ke int. organizo ŝajne
ne estas ebla. Nur en la lastaj jaroj komenciĝis int. movado, kiu ne nur
celas la prot. sed ankaŭ aliajn ekleziojn: La Tutmonda Unio por int.
amikeco inter la eklezioj. Prot. pastroj ofte uzis kaj fervore propagandis
E-n. La unuaj inter ili certe estas Schneeberger, (Svisujo) kaj Rust (Anglujo).
En 1908 ili eldonis gazeton La Biblia Tradukisto, ties celo estis baldaŭ
kunmeti plenan tradukon de la Biblio. Pastro Ashley (Anglujo) en 1913 komencis
kolekti la E-istajn prot. ekleziulojn en speciala Ligo: „Eklezia E-ista Ligo“
kaj li komencis eldoni revueton. Sed la agado baldaŭ finiĝis. En
Finnlando la luterana pastro H. Pätiälä, eldonis gazeton „La Kristana Espero“
en 1920. Li tre fervore propagandis E-n. Ankaŭ lia laboro devis ĉesi
pro manko de intereso en la ekleziaj rondoj.
Inter la neekleziaj prot. organizaĵoj
estas du grandiozaj movadoj de la gejunularo.
La nur-vira movado estas la Kristanaj Asocioj de Junaj Viroj (Angle: Young
Men's Christian Association = Y. M. C. A., germane: Christlicher Verein Junger
Männer = C. V. J. M.). Laŭ la statistiko
1928 tiu ĉi organizaĵo kalkulis 10.034 societojn kun 1,588.000
membroj en 55 nacioj. En la centra komitato en Ĝenevo jam en 1907 la ĝen.
sekr. barono von Starck, kiu kaŭzis la ekstarigon de la KELI movado,
fervore propagandis E-n. Ankaŭ liaj oficaj sekvintoj, R. Horner kaj
Phildius faris tion. La societo baldaŭ eldonis kelkajn broŝuretojn
en E; diversaj grandurbaj societoj komencis E-kursojn. La dua, eĉ ankoraŭ
pli granda int. organizaĵo estas movado de prot. gejunuloj, la „Kristana
Celado“ (angle: The Christian Endeavour - C. E., germane: Jugendbund für
Entschiedenes Christentum = E. C.), kies centro estas en Usono. Ĝi
ampleksas pli ol 2 milionojn da membroj en multaj nacioj. Ankaŭ tiu ĉi
organizaĵo en 1907 kaj 1908 propagandis E-n inter siaj anoj. Unue la usona
ĵurnalo „The Christian Endeavour“ regule enhavis artikolojn en E, poste
ankaŭ la germana „Die Jugendhilfe“ publikigis artikolojn pri kaj en la
helplingvo. - La milito tre malfortigis la intereson je E en ambaŭ
organizaĵoj.
(v Biblio, Diservoj, KELI Societo de
Amikoj.)
P. HÜBNER.
Organizo fondita en 1913, de protestanta
pastro A. J. Ashley (v.) estis la Eklezia E-Ligo. La Ligo, precipe ĝia
fondinto, eldonis de 1918 ĝis 1923 propran revuon „La Eklezia Revuo“. Celo
estis per E kunigi la laboron de diversaj eklezioj kaj krei laborkomunumon
inter ili. La Ligo de 1923 ne plu funkcias. P. B.
Proverbaro
Esperanta, aranĝis Z laŭ la verko de sia patro (Frazeologio
rusa-pola-franca-germana). Dua eld. 1905, 82 p. 1932 proverboj, aranĝo laŭ
temoj; aboca registro. _
Prozo
Ridetanta. Noveloj, originale de R.
Schwartz. 1928, 172 p. „La aŭtoro majstre uzas nian lingvon, kiu ĉe
li estas ĉiam vivplena. Li brile sukcesas kiel humoristo kaj vortludanto.
Li ĵonglas kun la vortoj, kiel ĵonglas la vivo mem.“ (Akademia
Raporto, 1929.)
Pruski
Czeslaw, polo, magistro de juro. Nask. 1897 en Siedlce. E-iĝis en 1913 en
Kronŝtadt (Rusujo), fondinte gimnazian E-rondeton. En multaj rusaj urboj
laboris por E. Post la milito revivigis la movadon en S. Multaj kursoj,
prelegoj aranĝaĵoj.
P.
T. T. (Poŝto, telegr,afo,
telefono). Se iu medio nepre bezonus int. ligecon, ĝi estus la
universala organizo pri poŝto kaj telekomunikoj. Multaj malhelpoj devenas
el manko de lingvo komuna, ne nur por la administraciaj rilatoj, sed ankaŭ
por la uzantoj.
Jam en 1892-93 en Rusujo oni sendis
senmalhelpe telegramojn en E. La
administracio oficiale donis 30 dec. 1904 permeson sendi telegramon en E lande
kaj eksterlanden, je la kondiĉo prezenti samtempe nacilingvan tradukon.
Dum la unua UK en 1905 Dueros proponis
akceptigi E-n por telegrafaj rilatoj. La poŝtisto Chavet rimarkigis, ke
tiu propono bezonas fakan studon, kreskado de la movado ne okazas pro oficialaj
decidoj, sed kontraŭe la permesoj, akceptoj, decidoj rezultiĝas el la
uzo mem de la lingvo.
En 1906 la „Boletin telegrafico“ de Brazilo 30 nov. entenas oficialan
akcepton de E, kiel klaran lingvon por telegramoj en la landa servo. Tiun
gravan decidon oni ŝuldas al la deputito kaj ĵurnalisto Medeiros E.
Albuquerque, prez. de la Brazila E Klubo. En 1908 la poŝtministerio de
Germanujo komisias dron Schwelembach, ĝen. poŝtinspektoro, ĉeesti
la 4-an UK-n. Raporto favora aperas en la „Deutsche Verkehrszeitung“.
En la personaro mem jam eksentiĝas
la volo grupiĝi por komuna laboro.
En 1909 amerikana kolego Lisle Teewilfeger skribas pri E al la ĝen. poŝtdirektoro
de Usono. Tiu akceptas la proponon raporti pri la stato de la lingvo. En 1910
Paŭlo Schmidt, agema leterportisto ekinteresas plurajn personojn: kursoj
estis organizataj kaj societeto „Post-E-isten Verein Z“ estas starigata. En
1911 li notas, ke en multaj landoj la UEA-delegitoj estas P.T.T.-istoj. Nova
fakgrupo aperas en Görlitz, la „Deutsche Post“ publikas varbajn artikolojn. En
Francujo la poŝtisto Ballandier prezentas deziresprimon al la 11-a
Kongreso de la ĝen. Asocio de P. T. T. en Francujo, kaj ĝi estas
unuanime akceptata. Ĝi petas, ke E estu akceptata por la diversaj fakekzamenoj apud la ceteraj
lingvoj.
Schmidt
(Dresden) iniciatis starigi 17 aŭg 1911 la Int. Ligilon de P.T.T.-E-istoj (ILEPO). Unua prez. fariĝis
A. Behrendt. Samtempe Ballandier kaj G. Chavet starigas P. T. T.-asocion de
Francujo kaj Kolonioj en Paris sub la prez-eco de M. di Rienzi. Samjare
E-istaj kolegoj oficiale deĵoras ĉe la Int. Ekspozicio de Dresden.
Dum la UK en Antwerpen okazas la unua int. kunveno de P. T. T.-istoj; bonaj
novaĵoj el Francujo kaj ankaŭ el Rusujo, kie kursoj okazas. Sub la
lerta gvidado de Behrendt la ligo vigle laboras. Int. organo Poŝtista E-isto aperas, red.
Behrendt; interesaj fakstudoj. Behrendt prezentas al la „Reichspost“ plenan
raporton rilate al la E-movado inter P.T.T.- istoj.
La poŝtadministracio de Holando en
1913 permesas, ke la E-istaj poŝtistoj
surportu la verdan stelon ĉe uniformo. La unuan fojon oni povis vidi
en Belgujo en poŝtejo de Charleroi pendindikilon „Oni parolas E-n“.
Samjare la ligo Informiĝis, ke d-ro Kroita gvidas kurson ĉe la faka
lernejo de Tokio. En 1914 la administracio de Francujo permesas kursojn en la ĉefa
poŝtejo de Paris, sed la mondmilito ĉesigas ĉion.
En 1919 kelkaj E-istaj poŝtistoj
per korespondado denove prenas kontakton. En 1920 ILEPO regrupiĝas.
Provizora komitato: R. Huber, Svisnjo; O. Reber, Germanujo kaj Rienzi,
Francujo. La franca E-ista Poŝtasocio revekiĝas; prez Rienzi,
vicprez. Dupeil. Bona artikolo en „La France Postale“ de Rienzi. En Rusujo aperas unuarange nova ideo. Kvar
diversspecaj poŝtkartoj kaj kovertoj
en kelkmiliona preskvanto havas tekston en E: Poŝta Karto“, „Por
Respondo“, „Kun afrankita respondo“, „Poŝto“, „Fermita letero“, ktp. ILEPO
laboras pli efike. Kursoj en Berlin, Düsseldorf, Essen, Münster, Leipzig. En
Brazilo Couto Fernandez daŭrigas la laboron; estona poŝtdirekcio
permesas en poŝtejoj indikilojn montrantajn la adresojn de E-grupoj.
Kursoj okazas en Finnlando, Hispanujo, Portugalujo. Persujo kaj Japanujo.
En 1921 la Int Oficejo de la Telegrafa
Unio en Bern enketas pri E per cirkuleroj apud la diversaj administracioj.
Samjare en julio aperas la unua numero de La France Postale E-iste“ (Rienzi).
En aŭg. okaze de la UK estas la unua kongreso de ILEPO. Nova estraro -
Reber, Rienzi, Spielmann, Rippel. Laŭ la enketo de Telegrafa Unio E-istaj
P. T. T.-istoj estas entute 1874 (Argentino 1, Aŭstrujo 2, Belgujo 5,
Brazilo 34, Britujo 10, Ĉeĥosl. 307, Finnlando 15, Jugoslavujo 32,
Egiptujo 1, Estonujo 23, Francujo 70, Germanujo 1230, Novzelando 2, Nederlando
75, Rusujo 11, Svedujo 2, Svisujo 37, Hungarujo l, Usono 27).
En okt. 1922 aperas en Francujo la int.
fakorgano „La Interligilo de l' PTT“. Ĝin eldonas la Unueca Poŝta
Federacio de Francujo. La organo estas dissendita tra la tuta mondo petante
informojn pri la diversaj federacioj. Ankaŭ dum la UK-j E kaj poŝtafero
interrilatas. Kolegoj deĵoras ĉe la giĉetoj dum tiuj grandaj kunvenoj
kaj estas uzataj specialaj stampiloj (v.). En 1923 en La Policisto aperas nova fakorgano: La Poŝtisto. La du organo ne estas aparte aboneblaj. La
kunlaboro ebligis sekve de interkonsento de Manch (red. de La Policisto) kaj
Reber (red. de La Poŝtisto). La inter konsenton aprobis la samjare okazinta
Liga Kunveno en Nürnberg. Ekde tiu tempo la Ligo nomiĝas ILEPTO ĝia
prez. estas Spielmann.
En 1924 la Poŝta Federacio de
Francujo ĉesas subteni la eldonon de la Interligilo de l' PTT. Dum la kongreso
de Wien La Interligilo farigas
oficiala organo de la ILEPTO. Ellaboro de petskribo favore al E. Oni prezentas
la petskribon al la Universala Poŝt-Unuiĝa Kongreso en Stockholm,
tamen senrezulte. La sveda kaj URSS-aj Federacioj aliĝas al la Ligo. La
Ligo de la Nacioj rekomendas E-n por telegrafado kiel klaran lingvon.
En 1925 la USSR-a Poŝtadministracio
eldonas la unuan poŝtmarkon en E.
Kongreso de Genève. Petskribo al la Unuiĝo Telegrafa celante
akcepton de E en telegrafado. La akcepto okazas helpe de Komerca Ĉambro de
Paris kaj de ICK. La brita fakfederacio aliĝas ĉi-jare al ILEPTO.
En 1926 aperas la grava lernolibro de
Behrendt „Lehrbuch mit Schlüssel für Post-, Telegraphen-, Fernsprechund
Funkbeamte“ (Lübeck). Aperas la dua E-a poŝtmarko en USSR okaze de
kongreso de SAT. La kunveno de la Internacionalo de l' PTT invitas ILEPTO-n. En
1927 la movado forte vigliĝas. Aliĝas la irlanda kaj latva
fakasocioj. Aperas la tria oficiala E-lingva poŝtmarko en USSR. En 1928
la int. aertrafika kompanio Farman sciigas sian plenan subtenon al ILEPTO.
Okaze de la UK en Antwerpen, kunvenas la ILEPTO-anoj. Ellaboro de ĝenerala
regularo, kiu ankaŭ nun estras la afergvidon ĉe la Asocio.
En Ĉinujo, pere de agado de kolego
Sun, en Ĉina Telegrafisto (Sanghai)
aperas tuta rubriko en E. En Bulgarujo la Ĉefdirektoro de l' PTT permesas
kaj rekomendas E-n en la poŝtservo al la tuta personaro.
En 1929 aliĝas Aŭstrujo
Polujo, Jugoslavujo, USSR, Germanujo. Dum la UK en Budapest (ankaŭ kunveno
de ILEPTO) barono Szalay, ĝenerala direktoro de la hungara poŝto,
estas nomita hon. prez. de ILEPTO por danki lin pro la granda subteno de la
movado. En 1930 la Interligilo fariĝas ilustrita revuo kun fakrilata
parto. Sendo de petskribo, favore al E, al 100 poŝtadministracioj de la
tuta mondo. Liĥtenstejn eldonas
E-surskriban poŝtkarton.
En 1931 komenciĝas la preparaj laboroj
por starigi Int. Poŝtakademion. La preparanta komitato akceptas E-n kiel
helplingvon. Sukcesoj, dank' al la agado de Borel, ĉe la Lyon la Doua Radiostacio.
En la unua kvarono de 1932 Grekujo kaj Jugoslavujo akceptas kaj oficiale
propagandas E-n inter la poŝtistaro. Dum la UK de Paris, Spielmann
abdikas kaj nova prez. estas elektata: Dufrenne (Holandano). „Interligilo“
festas dekjaran aperadon. Rumana poŝtdirekcio akceptas kaj subtenas E-n,
donas informojn en „Interligilo“. Dufrenne faras depost la komenco de 1933
skriban kurson en la holanda fakrevuo „Orgaan“. Kune kun la Cseh-instituto de Arnhem li sukcesis organizi fakkurson por la tutmonda poŝtservistaro.
La Univ. Unuiĝo en Bern invitis al la kurso ĉiujn PTT-administraciojn
de la mondo. La kurso okazis kun plena sukceso. Partoprenis 117 gekolegoj el
Belgujo, Francujo, Hungarujo, Nederlando, Svedujo kaj Svisujo. La lasta grava
okazaĵo: la poŝta administracio de Hungarujo printempe 1933 eldonas oficialajn poŝtkartojn kun
teksto en E; ĝin sekvis aŭtune Brazilo
per simila eldonaĵo.
La E-a PTT-movado havas sian specialan
rolon en la E-movado. Kiel bonsukcesa fakmovado, ĝi apogas kaj subtenas la
tuton.
Noto.
La artikolon reviziis H. Rippel (Würzburg)
ROBERTO kaj PETRO FILLIATRE.
Puff
Ludwig, germano, seruristo. Nask. 1 junio 1888 en Frankfurt a. M. E-isto de
1921. Funkciulo en la lab. E-grupo kaj distrikto. Gvidis (ankaŭ en
Svedujo) kursojn laŭ rekta metodo, kaj verkis lernolibrojn. Kunfondinto de
la Socialista E-Asocio kaj estis ties prez.
Puhalo
Ilija, jugoslavo, fervoja oficisto. Kunfondinto de IAEF, red. de la postmilita
organo „La Fervojisto“. Prop-isto.
Pujo
(püjo) Marc, franco, vinberkulturisto. Nask. 28 okt. 1871 en Berson, Gironde.
Del. de UEA de 1927. Artikoloj, literaturaĵoj originalaj kaj tradukitaj en
LM, HDE kaj „Nia Gazeto“.
Pujolà
i Vallés (puĥolan i vallez) Frederic, kataluno, advokato, verkisto,
publicisto. Nask. 12 nov. 1877 en Palamós. E-isto de 1905. Pro sia
katalunnacieca agado li devis rifuĝi Parizon (li priskribis kelkajn
komikajn epizodojn de ribelo de Barcelonaj militistoj kontraŭ la kataluna
politika movado en „Tra la Mondo“ kaj iu E-ista oficiro hispana denuncis
lin.). En Paris li akiris la francan naciecon por eviti la persekutojn dum sia
denova restado en Hispanujo por organizi la 5-an UK). Reveturinte Parizon, li
estis mobilizita kaj pasigis
4
jarojn en la tranĉeo. Tie li kolektis la materialon por sia romano „En el
repos de la trinxera“. De sia E-iĝo ĝis 1914 P. estis la animo de la
kataluna E-movado. Fondinto de multaj grupoj, aŭtoro de sennombraj artikoloj,
paroladoj, kursoj, ktp. dum sia ekzilo en Paris li preparis kaj presigis du
E-gramatikojn, vortaron, kelkajn originalajn rakontojn. Bonega E-oratoro,
recenzisto, direktoro de „Kataluna E-isto“ dum tri jaroj. La KEF kaj KE
laboras ankoraŭ nun laŭ liaj metodoj. Kvankam li manifestis en
publika parolado la timon esti perdinta en la tranĉeo la kredon en E-ismo,
tamen li faris ankoraŭ ion dum sia postmilita restado en Paris. Liaj
E-lingvaj verkoj: „La rompantoj“, (kvin monologoj); „Mistero de Doloro“ (dramo,
trad. de Gual); „Aŭtunaj ventoj“, drameto); „Naivulo“, „La rafo
erarinta“; gramatikoj, vortaroj E-K kaj K-E.
Pun
Augustin, estono, ĥorestro kaj gimnazia muzikinstr. Nask. 10 marto 1898 en
Valga. Konata muzik- kaj kantaktivulo en la distrikto Vilandimaa. E-isto de
1918. Fondinto kaj prez. de E fervojista grupo en Tallin kaj de ES en Viljandi.
Kursoj ka artikoloj.
Pyke
(pajk) James G. (plumnomo - Ezoko), aŭstraliano. Nask. en 1879, malaperis
de sur la ŝipo „Balranald“ en la Mediteraneo, 15 okt. 1930. Ŝatata
kaj tre konata pioniro en A.: fervora kaj energia. Verkis „La Amigilo“ kaj
aliajn dramojn. Estis prez. de Melburna EK. Vizitis la UK en Praha, Danzig kaj
Oxford. Bofrato de Lilian M. Pyke.
Pyke
Lilian M., aŭstralianino, verkisto. Mortis en 1927. Estis fervora amiko
de E. En sia ĝardeno en Melbourne ofte kunvenis lokaj E-istoj. Ŝi
multe prop-is E-n per artikoloj kaj en ŝia romano „Anstataŭa Edzino“
(trad. en E) donis al E gravan rolon.