La geokemion de la kvar ĉef-komponantoj (Al, Si, Fe, Ti) de la hungabaŭksitoj detale pritraktis d-ro Gy. BÁRDOSSY en sia fundamenta monografio (5). Post kelkaj pli frue faritaj analizoj, la regula studado de la raraj elementoj komenciĝis en 1954. Specialan emfazon meritas la agado de la budapeŝta Esplora Instituto pri Ne-Feraj Metaloj. Tie estis ellaborataj la metodoj de multflanka (fizika, kemia, spektrografia, derivatografia, teknologia) esplorado de speciale ĉi-cele elektitaj baŭksit-specimenoj, en kadro de la t.n. "kompleksa katastro" de la hungaraj baŭksitoj, ekde 1955.
En 1962 kaj 1963, geologoj de la hungara Entrepreno por Baŭksit-Serĉado kunmetis specialan raporton por la Pez-Industria Ministerio, kolektinte en ĝi la datenojn tiatempe akireblajn pri 29 elementoj de la hungaraj baŭksitoj. tio estis komenco de plur-jara laboro.
En 1964, la aŭtoroj de ĉi tiu komunikaĵo studis la datenojn pri la spur-elementoj de la Fenyőfő-kuŝejo, malkovrita en 1959 (24). Analogaj taksadoj estis faritaj en 1965 pri la Iszkaszentgyörgy-kuŝejo, kaj en 1966 pri tiu de Halimba-Szőc, fare de pluraj kunlaborantoj de la nova Centra Laboratorio de la nomita entrepreno.
Ili adoptis la metodon ellaboritan kaj uzitan de d-ro Gy. BÁRDOSSY (3), farante statistikajn tabelojn pri la ekstremaj kaj mezaj valoroj, medianoj, modoj, dispersoj, normaj devioj, ktp. (Tabeloj I, II). Oni desegnis diagramojn de distribuo (histogramoj) kaj de korelacio (Figuroj 1 ĝis 6) kaj elkalkulis koeficientojn de korelacio (Tabelo III).
Tabelo 1: (surklaku por pligrandigi)
Tabelo 2: (surklaku por pligrandigi)
Figuro 1: (surklaku por pligrandigi)
Figuro 2: (surklaku por pligrandigi)
Figuro 3: (surklaku por pligrandigi)
Figuro 4: (surklaku por pligrandigi)
Figuro 5: (surklaku por pligrandigi)
Figuro 6: (surklaku por pligrandigi)
Figuro 7a (surklaku por pligrandigi)
Tabelo 3: (surklaku por pligrandigi)
Temas pri 20 elementoj, nome: Al, Si, Fe, Ti (ĉef-komponantoj), - Ca, Mg, S, P (gravaj kontaminaĵoj), V, Zr, Cr, Th, Ca, Be (detale pristuditaj, vicigitaj laŭ etiĝanta sinsekvo de mez-koncenriĝoj), Mn, F, Sr, B, Nb, Mo (pri kiuj oni disponas pri pli eta nombro da analizoj, laŭ la sama ordo).
Kompare al la "Clark"-valoroj, jenaj elementoj montriĝis abundiĝintaj (ĉiam malpli - grand-mezure): Th, Nb, F, Mo, V, Al, Ga, Ti, Fe, B, Mn, P, Zr. Nur en Iszkaszentgyörgy: Be, B. Kompare al la literaturaj datenoj pri la karstaj baŭksitoj ĝenerale, oni konstatis novajn maksimumojn de Th, Be, Sr, Mn, Mo kaj B. La mezaj koncentriĝoj de V kaj Nb estas iomete plialtiĝintaj; tiuj de Cr, male, estas konsiederinde malaltaj. La ĉeesto de U kaj Ra estas pruvita; Krad montras rimerkindan koncentritecon. La baŭksitoj de Iszkaszentgyörgy enhavas, meze, pli da Ti, V, Be, Sr, P, F, Nb, Mo kaj Zr ol tiuj de la du aliaj kuŝejoj. Tiu ĉi fakto estas klarigebla pere de alportoj de detruaĵoj devenintaj el la granitaj montoj Velence, konforme al la konkludoj faritaj de I. Vörös (42). Jena aŭtoro skribis ankaŭ pri pluraj aliaj spur-elementoj (Ni, Cu, Li, Pb, Co, Zn, Ge) determinitaj per duon-kvanta spektrografia metodo.
La baŭksiton de Fenyőfő karakterizas la alta koncentrigo de Mn kaŭze de proksimeco de la Mn-erca trovejo apud la vilaĝo Eplény. El la pritraktitaj tri kuŝejoj, tiu de Halimba enhavas la plejmulton Ga k Cr.
Jenaj histogramoj estas distingeblaj:
La distribuo de sulfuro estas la malplej neregula ĉe Fenyőfő. Ĉe Iszkaszentgyörgy kaj Halimba-Szőc oni observas ekstremajn maksimumojn en la intervalo de la altaj koncentriĝoj, kaŭze de la ĉeesto de baŭksitoj "grizaj", pirit-havaj, kies problemoj estas pritraktitaj en alia verkaĵo fare de unu el la aŭtoroj (16).
Oni konstatis fortan pozitivan korelacion ĉe ĉiuj tri kuŝejoj de jenej elementoj: Al/Ti, Al/Th, Al/Be, Al/Ga, Ti/Th, Fe/Cr, Zr/Th, P/F, (ekde la plej forta korelacio al la malpli forta). Troviĝas du-sencaj, ŝanĝiĝantaj korelacioj inter Al/Fe kaj koncerne al la rilatoj inter tiuj ĉi kaj Ti, V, Ga. Ĉi lasta ŝajnas iomete preferi Al, dum V inklinas sekvi Fe. Tiu ĉi fakto respondas al la rilato de la respektivaj jon-radiusoj. La Ti/Ga-korelacio estas tre negativa; - nur la Al/Si-antagonismo estas ankoraŭ pli forta.
Pro la elementoj, kies pozitiva korelacio estas bone pruvita, oni kalkulis la kvocientojn de la mez-koncentriĝoj, kiuj povas esti utilitaj por la kalkulado de la Th, V, Cr, Ga rezervoj (tabelo IV).
Sufiĉas ekvidi la logaritman Cr/Be-diagramon (Figuro 7.) por konvinkiĝi, ke la baŭksitoj de ĉiuj tri kuŝejoj fakte apartenas al la "karsta" tipo; tamen, ili montras ian similecon al la argilecaj sedimentoj. Tio meritas konsideron meditante pri ilia genezo.
Figuro 7: (7b) (surklaku por pligrandigi)
Figuro 8: (surklaku por pligrandigi)
Tabelo 4: (surklaku por pligrandigi)
La reguloj de distribuo de la ĉef-komponantoj, elmontritaj fare de d-ro Gy. BÁRDOSSY, estas perfekte pruvitaj. Oni konstatis ankaŭ paralelan variadon de Th kaj Be kun Al. La koncentriĝoj de V kaj Ga paralele ŝanĝiĝas kun la Al + Fe sumo. En la profiloj de iuj sondaĵoj de Iszkaszentgyörgy, oni observis konsekvencan paralelismon de Zr kaj Fe, kaj tendencon de laŭ-granda abundiĝo de Be supre malsupren.
Troviĝas elementoj, kiuj korelacias inter si negative; tamen ili varias sufiĉe paralele en vertikala direkto (Al-V, Ti-Ga). V estas forte influita pere de la pli-malpli forte oksidantaj kondiĉoj de la medio.
La supre diskutitaj rezultoj sugestas tri-partigitan skemon en kies tri centroj troviĝag Al, Fe, kaj Si, jene:
La elementoj Ca, Mg, S, Mn, Sr, montras tute neregulajn distribuojn; ili estas klare fremdaj por la baŭksito. Do, ili ne troviĝas sur la supredonita skemo.
La aŭtoroj eldiras sinceran dankon al ĉiuj aŭtoritatoj kaj specialistoj kiuj donis al ili helpon kaj ebligis publikigon de la datenoj en hungarlingva originalo en la geologia revuo. Földtani Közlöny, volumo 97/2, en Budapeŝto (1967), kun franca resumo. La aŭtoroj intencas daŭrigi la komencitan laboron per simila studo de la jam klasika kuŝejo ĉe la vilaĝo Gánt (montaro Vértes), kaj tiu de la regiono Nyirád-Nagytárkány-Darvastó, plilarĝigante la skalon de analizitaj elementoj, kal almetante ankaŭ mineralogiajn studojn.
The authors performed (in 1964-66 successiveliy) thorough geochemical statistical and correlation studies on three important Hungarian baŭite occurrences (Fenyőfő, Iszkaszentgyörgy and Halimba-Szőc), concerning their main components, most important contaminations and some microelements. (Al, Si, Fe, Ti, Ca, Mg, P, S, V, Ga, Zr, Be, Th, Cr, Mn, Nb, Mo, B, F). Enrichments, types of distribution, positive and negative correlations, vertical distribution is bore hole sections, and an empirical scheme of affinities are discussed and interpreted by the ion potential relations. The data are given on 4 tables and illustred by 8 figures.
Fonto: Kemio Internacia 3 (3), p. 201-212. (Montevideo, 1967)
STEB: http://www.eventoj.hu