En jena verko, en la vortara parto, aperas nombro da propraj nomoj en naci-lingva formo. Eble en la estonto oni decidos esperantigi ilin, sed dumtempe malmultaj estas esperantigitaj. Tiu ĉi suplemento prezentas eblajn esperantigojn de la propraj nomoj uzitaj en la vortaro. Per tio ni ebligas al la uzanto, kiu eble ne scias kiel prononci la proprajn nomoj, ilin elparoli. Se la vorto, aŭ simila formo, okazas en PIV, tiu fakto estas indikita.
Naci-lingva formo | Esperanta transskribo | |
Arrhenius | Arenio | |
Auger | Aŭĵe | |
Avogadro | Avogadro | |
Beckmann | Bekman | |
Benedict | Benedikt | |
Bessemer | Besemer | |
Bohr | Bor | |
Boyle | Bojlo | |
Bradender | Bradender | |
Bredt | Bret | |
Brown | Braŭno | |
Buchner | Buĥner | |
Buna | Buna | |
Bunsen | Bunseno | |
Carius | Karius | |
Carnot | Karnot, Karno | |
Celsius | Celsius, Celsio (PIV) | |
Châtelier | Ĉatelje | |
Claisen | Klajsen | |
Dalton | Dalton | |
Debye | Debajo | |
Dewar | Duer | |
Diels-Alder | Dils-Alder | |
Doppler | Dopler | |
Erlenmeyer | Erlenmejer | |
Fahrenheit | Farenhejto, Farenhejta (PIV) | |
Fehling | Felingo | |
Fischer | Fiŝer | |
Fischer-Tropsch | Fiŝer-Tropŝ | |
Fourier | Furjero | |
Friedel-Crafts | Fridel-Krafts | |
Gauss | Gaŭso, gaŭso (PIV) | |
Geiger | Gejger | |
Gibbs | Gibs | |
Gram | Gram | |
Grignard | Grinardo | |
Hantzsch-Widman | Hanĉ-Vidman | |
Hofmann | Hofman | |
Hückel | Hekel | |
Kékulé, Kekule | Kekule | |
Kelvin | Kelvin, Kelvino | |
Kjeldahl | Kjeldal | |
Naci-lingva formo | Esperanta transskribo | |
Krebs | Krebso | |
Larmor | Larmor | |
Lewis | Luiso (PIV) | |
Liebig | Libigo | |
Loschmidt | Loŝmit | |
Markovnikov | Markovnikov | |
Mössbauer | Mesbaŭer | |
Newton | Nutono, nutono (PIV) | |
Nicol | Nikol, nikolo (PIV) | |
Pauli | Paŭli | |
Petri | Petri | |
Planck | Plank | |
Portland | Portlando (PIV) | |
Raman | Raman | |
Raney | Rane, Rene | |
Rayleigh | Rajlej | |
Ringer | Ringer | |
Rinman | Rinman | |
Rose | Ros, Rozo | |
Schrödinger | Ŝredinger | |
Soxhlet | Sokslet | |
Stock | Stok | |
Stokes | Stoks | |
Student | Student | |
Tollen | Tolen | |
Van der Waals | Van-Der-Valso | |
van't Hoff | vant-Hofo | |
Venturi | Venturi | |
Walden | Valden | |
Wood | Vod, Ŭod |
Tiu ĉi vortaro ne pretendas ampleksi ĉiun registrindan scienc-teknikan (eĉ kemian) terminon. Multaj ne registritaj terminoj estas internaciismoj kaj povas estas esperantigita per tiuj, kiuj konas la regulojn de transskribado. Ekzemple, Duncan donas ilin en la enkonduko al sia vortaro. Jen simila listo de reguloj, aplikendaj precipe al okcident-eŭropaj lingvoj kiel la angla, franca, kaj germana:
Nacilingva formo | Esperanta formo | Ekzemplo |
au | aŭ | A. gauss → gaŭso |
c malmola | k | A. copal → kopalo |
cch | k | A. disaccharide → disakarido |
ch greka | k, ĥ | G. Chlor → kloro |
ck | k | G. Nickel → nikelo |
ei | ej | G. Einsteinium → ejnstejnio |
eŭ | eŭ | A. europium → eŭropio |
ou | u | A. coulomb → kulombo |
ph | f | G. Phosphor → fosforo |
qu | kv, ĥ (k) | A. quantum → kvantumo |
rh | r | F. rhéologie → reologio |
s intervokala | z | A. idose → idozo |
sh, sch | ŝ | A. shikimic acid → ŝikima a. |
ss | s | A. vasopressin → vazopresino |
th | t | A. thiol → tiolo |
ti | ci | A. technetium → teknecio |
w | V | G. Wolfram → volframo |
X | ks, kz | A. xenon → ksenono |
y konsonanta | j | A. yohimbine → johimbino |
y vokala | i | G. Hydrid → hidrido |
Ili ne ĉiam validas. Ĝenerale, se nacilingva 'ch' staras apud konsonanto, ĝi aperas kiel 'k' en Esperanto. Alikaze, ĝi povas (sed ne devas) aperi kiel 'ĥ': A. chelate → ĥelato (kelato). Nacilingva 'qu' aperas en tiu ĉi libro - kiel 'ĥ' (alternativo: k) nur se ĝi baziĝas sur la internacia radiko (angle: QUIN{IN}- germane: CHIN{IN}-), kiu referencas al grupo de benzenojdaj strukturoj. Tiel: A. quinoline → ĥinolino, kaj G. Chinin → ĥinino. Nacilingva 'x' ordinare aperas en Esperanto kiel 'ks', sed se ĝi estas intervokala, ĝi povas aperi kiel 'kz': G. Exosmose → ekzosmozo.
Estas escepto al la regulo, ke intervokalo nacilingva 's' transskribiĝas per 'z'. Se la vokaloj apartenas al du malsamaj pra-radikoj (vort-elementoj), la 's' restas. Ekzemplo estas 'polisomo' (pro grekaj sciencaj pra-radikoj 'poli' kaj 'somo'), keroseno, lasero (angla siglo). La rusa lingvo kutime estas bona gvido (sed R. lazer!).
Kompreneble, transskribante nacilingvan formon, oni konformas ĝin al esp-a gramatiko. Tiel, oni aldonas ĝustaloke la 'o' por substantivo, ktp. Povas esti necese forigi etnalingvan finaĵon ekz. la angla aŭ franca silenta 'e': A. ethene → eteno. Kelkfoje estas necese forigi klasikan finaĵon kiel 'um' aŭ 'us': G. Natrium → natrio. Kaj etnalingvaj duoblaj konsonantoj kutime reduktiĝas al unuoblaj: A. ammonium → amonio. Kaze de la franca lingvo kaj aliaj lingvoj, la supersignoj forfalas: F. chlorobenzène > klorbenzeno; pipéridine > piperidino.
Oni ne nepre bezonas la suprajn informojn, ĉar la bezonataj radikoj troviĝas en tiu ĉi vortaro.
Notindas, ke ekster la angla, franca, kaj eble la germana, la aliaj lingvoj ĝenerale posedas pli raciajn skrib-sistemojn. Per ili la transkribado de sciencaj terminoj en Esp-on estas pli facila.
Fonto: Kemia kaj sciencteknika vortaro de Doug Portmann kaj Donald Pogers -- Esperanta-angla-germana --
Eldonita de D.P. en Usono, Naperville, Illinois, USA en 1993
Enretigo: Mészáros István
Scienca kaj Teknika Esperanto-Biblioteko, STEB: http://www.eventoj.hu